Józef Mackiewicz |
| The Triumph of Provocation |
Michał Bąkowski |
| Votum separatum |
Dariusz Rohnka  |
| Szkice o Józefie Mackiewiczu |
Jeff Nyquist  |
| Origins of the Fourth World War |
Books Published by The Underground
Order here:
Jacek Szczyrba  |
| Punkt Langrange`a |
H |
| 1946 |
J.R. Nyquist |
| Koń trojański |
Dariusz Rohnka |
| Wielkie arrangement |
Dariusz Rohnka |
| Fatalna Fikcja |
Panie Michale,
Rzeczywiście, “Listy do Redaktorów »Wiadomości«” to lektura miejscami wstrząsająca. Józef Mackiewicz, nierzadko, musiał walczyć o jedno słowo które napisał.
Wymieniona w tekście ankieta zamieszczona w 1947 roku w Lwowie i Wilnie , mogła być ze strony Cata “papierkiem lakmusowym”: na ile “strawna” będzie postawa jaką właśnie przyjmował. Jego pierwsze kontakty z ambasadą “Polski Ludowej” i poprzez nią z tow. Borejszą miały bowiem miejsce właśnie w 1947 roku (K. Tarka – “Mackiewicz i inni”, wyd. LTW, Łomianki 2007). Jasnym jest dla mnie, że Józef Mackiewicz nic o tym nie wiedział. Jestem przekonany, że w przeciwnym wypadku, zerwałby z bratem kontakty już wówczas.
Zjawiska na emigracji, opisane w powyższym tekście doskonale ilustrują mechanikę jej ześlizgu po równi pochyłej. Poczynając od indywidualnych upadków politycznych i/lub moralnych, kończąc na upadku całych środowisk i wreszcie na zaniku polskiej emigracji politycznej. Narodowy ześlizg zakończył się pełnym sukcesem bolszewików nie tylko w peerelu.
Drogi Panie Andrzeju,
Tomowi Listów do Redaktorów Wiadomości będzie w dużej mierze poświęcona następna część.
Przypuszczam, że Józef miał swoje podejrzenia co do Stanisława, dlatego że widział z pierwszej ręki, jak stanowisko polityczne brat zajmuje. Proszę zwrócić uwagę, że wielokrotnie zarzucano młodszemu Mackiewiczowi paranoję w doszukiwaniu się wszędzie agentury, ale w ogromnej większości przypadków okazywało się z czasem, że to Mackiewicz miał rację, z czego wynika jasno, że wystarczy analizować ludzkie czyny i słowa, by widzieć do czego zmierzają – nie trzeba mieć dostępu do żadnej wiedzy sekretnej ani do zakulisowych rozgrywek, żeby rozumieć, co się dzieje. Ale to tylko tak na marginesie.
Co do emigracji ma Pan niestety w całości rację. W prlu popularne są tzw. “studia nad emigracją”. Celem ich jest “przybliżenie dorobku emigrantów odbiorcy krajowemu”, podczas gdy prawdziwe studia nad emigracją powinny się skupić na tym, jak emigracja ześliznęła się z pozycji niepodległościowych.
“Gdyby nie było Antygony, Kreon mógłby uchodzić za bardzo przyzwoitego władcę. Gdyby nie było Mackiewiczów, emigracja mogłaby przybierać pozy „wojowników o wolność i demokrację.”
Święta racja Panie Michale.
Bardzo niewielu mieliśmy emigrantów, którzy do końca swego życia zachowali wolność
wewnętrzną – suwerenność myśli. Nie wydaje mi się, żeby decydująca była tu działalność
agentury (swoją drogą wcale niemałej) czy gry operacyjne bezpieki. Raczej “kręgosłup
moralny”, co dość dobrze widać choćby na przykładzie Wańkowicza. Ach ten “czar peerelu”!
Odnośnie zaś, wspomnianego w pańskim tekście Bolesława Świderskiego, pierwszego wydawcy “Sprawy pułkownika Miasojedowa” w 1962r, jak mi się zdaje (w ostatnim wydaniu “Kontry” które posiadam, podany jest B. Świderski), to w książce Tarki, poświęcony jest mu jeden z rozdziałów. Z tekstu wynika, że współpracę z bezpieką podjął w 1958 roku oraz że już wcześniej (po “październiku”) “coraz wyraźniej demonstrował prokrajowe [propeerelowskie] sympatie”. Więc i w tym przypadku podejrzenia zdają się być dość oczywiste choć w takim razie nurtuje mnie wyrażona zgoda na to wydanie książki dwa lata później. Wszelako, mogła ona wynikać z obowiązku dotrzymania wcześniejszej umowy.
Szczęście, że na emigracji pojawiło się wydawnictwo “Kontra” które zaczęło wydawać książki Józefa Mackiewicza i Barbary Toporskiej jeszcze za ich życia i że teraz p. Nina Karsov ma prawa autorskie do tych książek. Proszę sobie wyobrazić, co by było dzisiaj gdyby miało je jakieś peerelowskie wydawnictwo, które “już by zadbało” o stosowny komentarz do np. “Zwycięstwa prowokacji”, pod batutę jeśli nie bolszewików to poputczików w rytmie patriotycznej poprawności. Dlatego, dla mnie, waga tej kwestii jest ogromna.
ps. przepraszam za mało czytelny układ pierwszego akapitu. To wynik “wklejania” tekstu z Notepada, który to tekst napisałem wcześniej. W drugim akapicie poprawiam się: nie dwa a pięć lat później (odnosząc się do kwestii pierwszego wydania “Sprawy pułkownika Miasojedowa”), skoro pisanie do tygodnika Świderskiego zostało zakończona przez małżeństwo Mackiewiczów w 1957 roku jak wynika to dla mnie z pańskiego artykułu.
Drogi Panie Andrzeju,
Mackiewiczowie zerwali współpracę z Tygodnikiem Ilustrowanym w 1950 roku. Kilka ich tekstów pojawia się jeszcze na początku 1951 roku (TI nie wychodził między październikiem a styczniem), ale są to wyraźnie teksty napisane wcześniej i zostawione do dyspozycji redakcji.
Może z Miasojedowem było tak, że Mackiewicz potrzebował, który sprawnie wyda i szybko zapłaci. Miał zawsze ogromne kłopoty finansowe, bo żył z pisania. Nawet jeśli miał wąptliwości co do postawy wydawcy, to był on nadal wydawcą jednoznacznie emigracyjnym. Trzeba tylko dopilonować, by opublikował bez skrótów…
Proszę zwrócić uwagę, że Mackiewicz zgadzał się na publikacje w prlowskim podziemiu, pomimo, że był jak najgorszego zdania o “dysydencji”. Byle było bez skrótów i bez komentarzy, a interpretacje trzeba zostawić czytelnikowi.
Tak, oczywiście, że powinniśmy dziękować Panu Bogu za wydawnictwo Kontra. Bez wysiłków Niny Karsov, powstałaby zapewne jakaś jedynie słuszna wykładnia Mackiewicza w rodzaju “wielki pisarz, marny polityk” albo “czytać powieści (choć zacietrzewione), ale zapomnieć publicystykę, gdzie płacił szaleństwem za stałość poglądów”.
Drogi Panie Michale,
Bardzo dziękuję za powyższe wyjaśnienia oraz za wyrozumiałość. Przeczytałem pański tekst nieuważnie. Oczywiście, w 1957 roku JM pisał do pism wychodzących w Monachium. Daleko mi jeszcze do poprawnej znajomości biografii Józefa Mackiewicza…
Drogi i Szanowny Panie Andrzeju,
To raczej ja wyraziłem się niejasno i stąd wzięła się potrzeba wyjaśnień. Wspomniałem o Ostatnich Wiadomościach tylko dlatego, że w nich także pojawia się ów dziwny podpis Rot. Przyzna Pan, że to bardzo zaskakujące, że uznany publicysta pisze nagle pod kryptonimem. To się oczywiście czasami zdarza, ale zazwyczaj łatwiej wskazać na powody, a także łatwiej taki podpis przypisać. W wypadku Mackiewiczów tak nie jest. Barbara Toporksa podpisała jeden artykuł “Magdalena”… Dlaczego? I dlaczego tylko jeden? (w każdym razie tylko jeden udało się znaleźć) Mackiewicz używał przed wojną wielu sygnatur, ale najgorsze jest to, że oboje nie pamiętali ogromu swego własnego dorobku i nigdy nie przyszło im na myślpoinformować kogoś, że w Słowie bywał Ali i aż, Ball i Maestro Kuku…
A dziś to wszystko staje się jedną wielką łamigłówką.
Panie Michale,
Dochodzenie do prawdy poprzez porównania było zasadą Józefa Mackiewicza.
Dla badacza spuścizny Mackiewiczów, jak Pan, musi być to dosłownie benedyktyńska praca, tysiące pytań, zagadek, wątpliwości itd. ale też radość i satysfakcja gdy uda się coś nowego odkryć. Prawdziwa archeologia! Nie mam intencji, aby Panu “kadzić” tym niemniej szczerze podziwiam pańską pracę w tej dziedzinie.
A może “dziwnie podpisywali” swoje artykuły, ze względu na “stary, wybujały indywidualizm”?
Drogi Panie Andrzeju,
Dziękuję za dobre słowo, ale wyrazy uznania powinny być skierowane pod adresem pani Niny Karsov. To jej wysiłkiem wydobyte zostały z zapomnienia teksty powszechnie uważane za stracone, to dzięki jej benedyktyńskiej pracy, jak to Pan ładnie wyraził, znalezione zostały i uprządkowane setki artykułów rozproszonych obojga Mackiewiczów. Ja co najwyżej przyszedłem na gotowe.
Oczywiście każde odkrycie “nowego” tekstu jest wielką przyjemnością, ale jest w tym także jakiś smutek, bo jakże to być może, że pomimo mrówczej pracy trwającej ponad ćwierć wieku – naprawdę – nadal znajdujemy nieznane teksty? Czy to nie straszne, z jaką dezynwolturą traktuje się wielkich polskich pisarzy? Gdy jednocześnie zbiera się dorobek poputczików, których nikt nie będzie pamiętał za lat 20.
Może tak właśnie być powinno. Pozwolę sobie ponownie zacytować Barbarę Toporską:
“Ja dla Józefa nie boję się osądu historii, za gruba szyszka, żeby się historycy literatury nim nie zajęli. My już musimy mieć nos skierowany ku wieczności.”
Drogi Panie Michale,
Zdaje mi się, ze jest Pan optymistą w tym względzie, że poputczików “nikt nie będzie pamiętał za lat 20″. Może nikt rozumny i chcący oddać świadectwo prawdzie. Bo po prawdzie to, jestem przekonany, że bolszewicy będą im wznosić pomniki jako wzór do naśladowania! Tak jak wznoszą od początku. Chyba, że już ostatecznie zwyciężą i nie będzie im to do niczego potrzebne. Wtedy już wzorem nie będzie poputczik tylko wierny pies. A nam, o ile dożyjemy, pozostanie tylko to cośmy sami zachowali w naszych głowach i na naszych półkach z książkami. A na zewnątrz pozostanie tylko nuda…
Panie Andrzeju,
Pewnie ma Pan rację, ale też ja się bardzo niezręcznie wyraziłem. Miałem na myśli, że ludzie tacy jak Nowak, Korboński, Pomian, Garliński, Stahl, Pełczyńska, jej przyjaciel komunista Lorentz, i setki uczestników nagonki na Mackiewicza, będą w przyszłości tylko przypisami do dzieła wielkiego pisarza. Nasze wnuki będą nadal czytać Mackiewicza, i będą się dziwić, że ktoś kiedyś się go czepiał.
Panie Michale,
Barbara Toporska doskonale podsumowała tę kwestię.
A ci wszyscy poputczycy? Ja myślę, że to co mogli to już zrobili. Ci co ich zastępują dzisiaj, niewiele już mogą zaszkodzić jego dziełu. Co najwyżej wydają “pomnikowe” albumy Korbońskiemu.
Tak. Dlatego właśnie nazywam nagonkę rzekomych “wielbicieli” Mackiewicza na jego wydawcę – “drugą sprawą Mackiewicza”. Dzieło należy już do wieczności, więc zaatakować należy tę jedną osobę, która przyczynia się do ochrony tego dzieła. Czy można sobie wyobrazić coś bardziej diabolicznie skandalicznego?
Panie Michale,
Dobrze Pan to opisał pięć lat temu na stronach WP.
Ciągle to samo z tymi poputczykami. Co zrobić gdy fakty są oczywiste i nie podważalne? Najlepiej wtedy “zakląć rzeczywistość”, że niby nastała “wolna Polska” itd.
Nie śledziłem tej sprawy (bo po co, skoro książki są bez większego problemu dostępne w dystrybucji krajowej. Jeśli się chce je dostać to się dostanie) ale teraz zerknąłem do internetu i trafiłem na “kolejny głos w sprawie” (styczeń 2012; nie podaję “linki” bo nie mam zamiaru tego nikomu polecać). Ale się nakręcają! T. napisał, potem na tej bazie E. napisał a O. powiedział i jeszcze kolejny rozgłosił. I okazuje się, że wszystko to ten sam “kolejny głos” od lat, co najwyżej z dodatkiem nowego kłamstwa. W tym przypadku “najlepszy” jest fragment: “Dopiero w 1993 roku istniejące od 40 lat wydawnictwo KONTRA z siedzibą w Londynie, którego Nina Karsov-Szechter jest właścicielką, zaczęło wydawać prace Józefa Mackiewicza”. A niby co wydawało przedtem? “Kubusia Puchatka”?
I tak się to kręci w tej krainie fikcji.
Cha, cha! Cytat jest chyba z Klecla, o którym też tu pisałem. Co robić z takim? Kontra istnieje jego zdaniem od 40 lat (sic), wydaje Mackiewicza od 1993 roku (sic!), Karsov pisze się przez “w” (sic!!), a “murders” to znaczy “mordercy” (sic!!!). Polemizować z durniem? Ale on na czarne mówi białe. Najlepiej byłoby go posłać do szkoły, tylko że oni już wszyscy byli w szkole i niczego się nie nauczyli.
Ale mnie się wydaje, że trzeba zupełnie wprost ich nazywać – Eberhardt, Klecel, Odojewski, Trznadel – dlatego u nas jest o nich pod klawiszem “Cham chamem”.
To pisał ktoś podpisujący się Sigma, Panie Michale.
Możliwe, że owe “złote myśli” wziął od kogoś innego, np. od wymienionego przez Pana i komentowanego trzy lata temu, Klecla.
Ale bełkot jest w “nowym, wspaniałym” peerelu tak powszechny, że nie zdziwiłbym się, gdyby ów Sigma sam to wymyślił. Polrealizm to też niezgorsza zaraza. Wyślesz kogoś takiego do szkoły a on wszystkich pozaraża.
Oni nie są w stanie wymyśleć niczego nowego. To papugi, nie ludzie. Oczywiście, można by na to odpowiedzieć, że żaden idiota dotąd nie twierdził, że Kontra wydawała Józefa Mackiewicza od 1953 roku, więc to jest jakaś “nowość”, tylko że w takim razie odkrywcą byłby każdy bałwan z oślej ławki wymyślający w trzeciej klasie podstawowej nową prlowską ortografię.
Mniejsza o nich. Interesuje mnie ta szkoła. Czy szkoły w prlu są aż tak dobre, że ci panowie byliby zagrożeniem do poziomu? To byłaby dobra wiadomość. I wówczas należy ich trzymać z dala od szkół.
Panie Michale,
Nie pocieszę Pana. Będąc na miejscu i obserwując peerelowskie podwórko, uważam, że szkoły tutejsze są na poziomie odpowiednim do okoliczności jakie tu panują. Nie tyle jednak poziom ma tu znaczenie ile treść, która może być dowolna byle tylko była “właściwa”.
Panie Andrzeju,
Treść ma z pewnością znaczenie w systemie edukacji, ale poziom jest ważniejszy. Domyślam się, że obaj narodziliśmy się w Polsce ludowej i pomimo treści, którą nam wbijano do głowy, jesteśmy gdzie jesteśmy, tzn. w Podziemiu. Ja chodziłem do sławetnej “jedynej prywatnej szkoły dla chłopców między Berlinem i Władywostokiem” i nie waham się powiedzieć, że jej poziom był bardzo wysoki. O ile mi wiadomo, poziom w innych liceach warszawskich w owych czasach był zaskakująco wysoki.
Jakiekolwiek chcą wtłaczać dziś treści, jeśli uczą myśleć na własny rachunek, to nie jest źle. Mam nadzieję, że nie dostrzeże Pan bezbożnego optymizmu w moich słowach. Wcale nie stałem się nagle piewcą prlu. Zmierzam tylko do tego, że wszyscy ludzie są potencjalnie wolni i mogą tę wolność afirmować POMIMO, a nie PONIEWAŻ. Poziom nauczania wspomaga afirmację pomimo treści.
Panie Michale,
Nie miałem tego szczęścia co Pan choć też do szkół chodziłem w W-wie. Podstawówka imienia Che, szkoła średnia imienia PPR (elektroniczna). W tej drugiej poziom nie był niski bo to była szkoła wzorcowa – dla komunistów. Po tej szkole byłem dość głupi i nie myślałem samodzielnie. Dopiero studia (po kilkuletniej przerwie, za to w latach 80.) coś mi dały.
Zgadzam się z Panem, że każdy, potencjalnie może zechcieć afirmować wolność pomimo treści jakie mu się wpaja lub jakie mu wpajano. Czy, jednak myślenia na własny rachunek (jak to rozumiem, myślenia nie-stadnego) można nauczyć się tylko w szkole?. Może wystarczy ojciec i matka? Poziom domu rodzinnego wydaje mi się ważniejszy bo od niego zaczyna się pojmowanie świata. Można też dojść do takiego sposobu myślenia samodzielnie, na przykład czytając Mackiewicza i ucząc się “z niego”. Nie sądzi Pan?
ps. żeby nie wyszło, że szkoła była dla uczniów komunistów. Komunistą nigdy nie byłem i nie chciałem być, zaś od ćwierć wieku, po przeczytaniu “Kontry” i “Zwycięstwa prowokacji” wybrałem postawę antykomunistyczną.
Drogi Panie Andrzeju,
Nawet w głowie mi nie postało sugerować, że szkoła jest jedynym czynnikiem kształtującym. Czynników takich jest wiele, a mogą nas ukształtować na odwrót od zamierzeń. I tak właśnie być powinno, bo człowiek jest istotą wolną, a nie maszyną. Gdyby się dało przewidzieć, w jaki sposób podziałają na jednostkę poszczególne bodźce, to … nie bylibyśmy istotami wolnymi. Wielu jest takich, co chcą człowieka wtłoczyć do mrowiska, sprowadzić do kłębka popędów, do maszyny “bodziec-reakcja”, do binarnego komputera – i co tu dużo mówić, często im się to udaje. Ale człowiek pozostaje nadal nieprzewidywalny w swej wolności.
Gdyby wpływy rodzinne i szkoła były determinującymi czynnikami, to Dzierżyński nie byłby bolszewickim mordercą, bo był z dobrego domu i chodził do dobrej szkoły. Był nawet odlegle spokrewniony z Mackiewiczem, a ot, kanalia.
Ale z drugiej strony, po 23 latach bolszewickiej indoktrynacji o ciśnieniu, którego nie możemy sobie nawet wyobrazić, ludzie urodzeni i wychowani w sowdepii chwytali za broń przeciw Stalinowi.
Dziękujmy Panu Bogu za naszą straszną wolność.
Panie Michale,
Wracając do tematu, chciałbym poruszyć sprawę wydawania książek Józefa Mackiewicza w innych językach. Wiem, że wiele takich prób zostało storpedowanych, bądź na skutek bezpośrednich działań Jana Nowaka, bądź “patriotów”, opisanych m.in. w “Nie trzeba głośno mówić” i “Zwycięstwie prowokacji”. W sumie tych samych ludzi co prowadzili nagonkę na Mackiewicza jeszcze od czasów wojny.
To było coś znacznie gorszego niż cenzura. Uważam, że było to działanie zbrodnicze nie tylko dla polskiej kultury narodowej ale dla kultury światowej i że ci ludzie powinni zostać za to “wiecznie potępieni”. Oczywiście, pozbawiało to też małżeństwo Mackiewiczów koniecznych środków materialnych i przez to właśnie żyli w biedzie. Kto wie, ile więcej książek by napisali i wydali gdyby mieli dostateczne zabezpieczenie materialne?
Jaka jest w pańskiej ocenie, skala tego łajdactwa Nowaka & Co.?
Panie Andrzeju,
Ma Pan rację, ale dość trudno stwierdzić z całą pewnością, kto utrącił co i gdzie. Instytucja tzw. “readers”, tzn. ludzi, których zadaniem jest ocenianie książek dla wydawnictw, sugerowanie, czy należy je wydawać czy nie, jest z pewnością drogocenna, gdy spełniają swoją rolę rzetelnie. Jeśli natomiast popierają jakąś z góry przyjętą “linię”, to oczywiście ich działalność staje się zbrodnią, jak Pan to słusznie mówi.
Problem jednak w tym, że jest to proces z oczywistych powodów zakamuflowany, więc nie wiadomo kto utrącił co, wiadomo co najwyżej – i to też nie zawsze – kiedy ktoś odkrył nieznanego autora i polecił wydawnictwu przyszły bestseller. Nabokov i Lolita są tu doskonałym przykładem.
Innymi słowy, wiemy, że polscy emigranci utrącili projekty wydania książek obojga Mackiewiczów w obcych językach, ale kto? W odpowiedzi są tylko plotki.
Warto jednak także pamiętać, że Mackiewicz nie należał do modnej lewicy, nawet więc gdyby nie miał wrogów wśród polskich emigrantów, to prawdopodobnie i tak nie byłby czytany. Bo to przecież emigrant i czarna reakcja, więc jak to?
Panie Michale,
Dziękuję za powyższe wyjaśnienia. Jestem świadomy możliwości wynikających z wpływów bolszewickich na świecie. Tym bardziej jednak mnie wścieka to, że wiele z tych nielicznych możliwości, zostało z premedytacją utrąconych przez tych, którzy uważali się za emigrantów politycznych od komunizmu, za wolnych Polaków.
Drogi Panie Andrzeju,
Mackiewicz napisał ciekawy artykuł na ten temat, pt. Moje doświadczenia literackie. Niestety ukazał się tylko w Związkowcu z Toronto, więc jest trudny do znalezienia. Argumentuje tam, że wydawanie książek to jest loteria, źe nikt naprawdę nie potrafi przewidzieć, co “pójdzie”, a co nie. Daje dziesiątki przykładów, między innymi także własnych książek.
Ale w końcu konkluduje, że naprawdę ważna jest tylko szczerość autora, a potem literatura jest rzucona na los szczęścia. Odbiór nie zależy od autora. Powinniśmy próbować kontrolować to, na co mamy wpływ. Moje dzieło musi więc w pierwszym rzędzie zadowalać mnie. A czy będzie się podobać innym, to już nie moja sprawa.
Panie Michale,
Z tego jasno co Pan napisał wynika dla mnie, że Józef Mackiewicz “twardo stał na ziemi” i że wymagał przede wszystkim od siebie a dopiero potem od innych. Wynika też jego osobista skromność, pomimo tego, że miał dowody uznania swojego talentu i umiejętności. O tym chociażby świadczy jego wybór przez czytelników “Wiadomości” do emigracyjnej Polskiej Akademii Literatury.
ps. Poprzestawiały mi się wyrazy w pierwszym zdaniu. Przepraszam
Drogi Panie Andrzeju,
Nie ma za co przepraszać. Są dwa rodzaje pomyłek w druku: takie, które uniemożlwiają zrozumienie myśli i takie, które są niezgodne z zasadami, ale myśl przedstawiają wystarczająco jasno.
Józef Mackiewicz np. – bo czasami o nim mówimy – pisał niekiedy niepoprawnie po polsku. Żeby nie być gołosłownym, w którejś powieści jest określenie “obsikane każdym przechodzącym psem” (czy coś w tym rodzaju). Nie jest to zgodne z zasadami poprawnej polszczyzny, ale jest jasne! Zawiera wyrazisty obraz i jest jędrnie, dosadnie powiedziane. I na co tu zasady?
Natomiast kiedy ktoś pisze ni do rymu ni do sensu (a mieliśmy tego przykłady na wp) i w ogóle nie można zrozumieć o co mu chodzi, to ja będę się pierwszy “czepiał”, że pisze po polskiemu. No, ale to też na ogół zdarza się tylko prawdziwym Polakom spod znaku Dmowskiego.
Panie Michale,
Zawartość Kuriozów jest “podręcznikowym” przykładem pisania “ni do rymu ni do sensu”. A nacjonaliści są tam nader licznie reprezentowani. Skąd się bierze ta potrzeba błaźnienia się?
W odniesieniu do tej kwestii przypominają mi się zdania Józefa Mackiewicza, które Pan Dariusz użył jako fragment motta do “Fatalnej Fikcji” a które pochodzą z przedwojennej publicystyki Mackiewicza:
“Fatalna fikcja rozpanoszona u nas, przeżera nie tylko obyczaje, ale psychikę narodu. Wierzymy i widzimy tylko to, co widzieć chcemy, a nie to co jest zgodne z rzeczywistością”.
Jakże są trafne i aktualne!
Tak, oczywiście, dlatego właśnie Darek wybrał ten fragment: fatalna aktualność.
O tej fatalnej fikcji, o radosnej frazeologii, o przemilczaniu oczywistej prawdy, którą znają wszyscy, ale nie trzeba o tym głośno mówić – o tym wszystkim było w II części artykułu o zmaganiach Mackiewicza z cenzurą. Niestety będzie o tym mowa także w następnych częściach.
Panie Michale, czy w poszukiwaniach bibliograficznych korzysta Pan z roczników Polskiej Bibliografii Literackiej z lat 1944-1985 ? Uważam, że była to najbardziej wolna od cenzury publikacja w prlu. Dużo tam tytułów książek i artykułów Józefa Mackiewicza.
Jest jeszcze jeden aspekt cenzury dotyczącej pisarzy – autocenzura. Być może Józef Mackiewicz jako twórca wolny i niezależny był od niej wolny, ale każdy człowiek ma swoje słabości. Osobiście doszukiwałbym się pewnych elementów autocenzury u Mackiewicza w jego decyzji niewydawania książki o Katyniu po polsku. Wiem, jakie były uwarunkowania tego faktu i oczywiście była to suwerenna decyzja pisarza. Jednak uważam, że w tym wypadku nie był tak bezkompromisowy jak mógłby być (chodzi także o niewyrażenie zgody na propozycję Niny Karsov, która chciała wydać książkę Mackiewicza o Katyniu po polsku w 1980 roku).
Drogi Panie Pawle,
„Jeżeli nie wolno pisać tego co się chce, nie powinno się pisać wcale. Bo pisarz odpowiedzialny jest nie tylko za to co pisze, ale i za to co przemilcza.”
Józef Mackiewicz brał pełną odpowiedzialność za to wszystko, co przemilczał. A przemilczać niekiedy musiał, żeby móc w ogóle cokolwiek publikować. Ale o tym będzie w dalszych częściach.
W moim głębokim przekonaniu nie można w wypadku Mackiewicza mówić o autocenzurze. Pisałem o tym fenomenie szerzej w I części powyższego tekstu. Autocenzura to jest coś o wiele więcej niż przemilczanie faktu, że uważał biskupa Rubina za agenta. Autocenzura jest dobrowolną rezygnacją z prawdy: cicho sza… nie trzeba głośno mówić…
Natomiast co do prlowskiej bibliografii to nie, nie korzystałem z niej nigdy. Czy jest w niej cokolwiek, czego nie ma w Bibliografii wydanej przez Kontrę?
Drogi Panie Michale,
Lechoń zastanawiał się czy pisać krytycznie o emigracji, gdyż byłaby to woda na czerwony młyn.
Jeśli znajdę czas to spróbuję porównać Bibliografię tekstów Mackiewicza z Polskiej Bibliografii Literackiej (PBL) z Bibliografią Kontry; rozumiem, że chodzi o Bibliografię zawartą w “Dziełach”, w których tomach ?
Rzeczywiście, tak jak Pan wcześniej pisał – nieprawda też bywa ciekawa. Kłamstwa komunistyczne (obnażone !)
ujawniają prawdę o istocie systemu. A zatem ciekawa jest prawda o nieprawdzie.
Panie Pawle,
Mówiłem to chyba w trochę innym sensie.
Przedwojenna Bibliografia Mackiewicza znajduje się w Nudis verbis, a powojenna w Drogiej Pani.
Rozterki Lechonia to jest właśnie przykład samocenzury. Natomiast Mackiewicz autocenzurze się nie poddawał. Powstrzymywał się tylko przed wypowiadaniem osobistych idiosynkrazji, kiedy uważał, że wypowiedzenie ich do niczego nie prowadzi. Krytyka emigracji natomiast była jak najbardziej wskazana i, tak długo jak była prowadzona z pozycji antykomunistycznych, nie mogła być wodą na czerwony młyn, czego zresztą Józef Mackiewicz jest najlepszym przykładem.
Panie Pawle, Panie Michale,
Lechoń zastanawiał się czy pisać krytycznie o emigracji, gdyż byłaby to woda na czerwony młyn.
To klasyczny przykład z kanonu polrealistyzmu – nakaz poprawności patriotycznej. Zabraniało się i zabrania mówienia źle o “naszych”, wskazywania ich błędów i głupoty bo to “szkodzi sprawie”. Myślę, że Mackiewicz był przez polrealistów najbardziej znienawidzony i niszczony nie za to, że pisał prawdę o polskim wydaniu komuny, czym psuł im jej wizję (ewoulująca i liberalizująca się a w gruncie rzeczy nasza własna, polska) lecz za krytykę ich indywidualnych postaw: Nowaków, Korbońskich, Kisielowskich itd.
Dziś na tej samej zasadzie, stosuje się ten schemat gdy ktoś zechce krytykować współczesnych polrealistów: Wydawnictwo Podziemne? “To wariaci, nie myślą realistycznie, nie widzą faktów! Po co to czytać? My tu walczymy o naprawienie Polski a oni nas jeszcze krytykują!”. Co bardziej krewcy wygrażają, potępiają, nakazują bojkot, spokojniejsi wzruszają ramionami i pukają się wymownie w czoło: “ot, margines – nie warto się zajmować.”
O ile dostrzega się ślepotę polityczną i błędną postawę polskich “elit niepodległościowych”, warto odpowiedzieć sobie na następujące pytania:
1. Czy trwanie w tej ślepocie politycznej, służy sprawie niepodległości Polski czy nie?
2. Czy krytyka tego zjawiska służy sprawie niepodległości Polski czy nie?
3. Czy zwalczanie autorów tej krytyki, cenzura lub autocenzura na ten temat służą sprawie niepodległości Polski czy nie?
4. Kto tu naprawdę jest za niepodległą Polską?
W tych pytaniach nie chodzi przecież o antybolszewizm, który jest dużo ważniejszy i bardziej potrzebny (bo bolszewizm dotyczy całego świata, rzeczy uniwersalnych).
Tak, Lechoń był polrealistą. Ale Lechoń był poetą, a nie politykiem, myślicielem politycznym, czy choćby publicystą. Nie jego trzeba winić za te głupstwa, ale dominującą polską kulturę spod znaku “cicho sza”, “świętości nie szargać”, “zły to ptak, co swoje gniazdo kala” itd. w koło Macieju.
Panie Michale,
Nie winię Lechonia na równi z twórcami linii politycznej której się podporządkował. Mam tylko wielki żal, że on i wielu innych zostali przymuszeni owym “nie powinno się krytykować, bo to woda na młyn czerwonych”. Ktoś taki jak on mógłby powiedzieć prawdę bo ma do tego wiedzę i talent, jest bezdyskusyjnym przedstawicielem “wolnej myśli polskiej” ale nie ma dość siły aby się przeciwstawić dominującemu nakazowi. Ilu było takich jak Józef Mackiewicz i Barbara Toporska? To określa moją ocenę polskiej emigracji politycznej po II WŚ, która zamiast tworzyć i rozwijać wolną myśl polską w istocie ją zniszczyła swoim polrealizmem.
Nie po raz pierwszy, Panie Andrzeju, zgadzamy się. Gdyby więcej było ludzi takich jak Mackiewiczowie, to nie bylibyśmy dziś tu, gdzie jesteśmy. Nie mówilibyśmy o nich, jako tak niezwykle wyjątkowych.
A Lechoń? Mój Boże! Jedynym obowiązkiem poety jest poezja. Jego jedynym celem powinien być wiersz, piękno. Nie powinien był poddać się polrealistycznej masie, bo poeci lepiej służą poezji, gdy stoją osobno, ale od czasu wielkich Romantyków, polscy poeci uważają za swój obowiązek “zaangażowanie”.
Panie Michale,
“Zaangażowanie” mogę zrozumieć i wybaczyć. Poeta nie musi żyć tylko samą poezją. Ale nie potrafię wybaczyć narzucania i stosowania presji obowiązkowego narodowego myślenia a także nie akceptuję godzenia się na to przez uczciwego i myślącego samodzielnie człowieka. Sam tego doświadczyłem chcąc naiwnie “podziałać patriotycznie”. Z moim pojęciem patriotyzmu nie ma to nic wspólnego. To jest rodzaj kolektywizmu. To jest coś, z czym nie chcę mieć nic wpólnego.
Drogi Panie Andrzeju,
Tu jest kilka różnych problemów. Oczywiście żaden artysta ani nie musi, ani nawet nie powinien żyć tylko sztuką. To jedno z nieszczęść współczesności, że muzycy znają tylko muzykę, filmowcy znają (i cytują w kółko) tylko filmy, poeci znają tylko poezję i innych poetów, a wszyscy razem nie wiedzą nic o życiu. W rezultacie ich prace są oderwane od jakiejkolwiek rzeczywistości, a kiedy ktoś zechce im to wytknąć, to słyszy w odpowiedzi, że rzeczywistość ich nie interesuje.
Kiedy młody sowiecki pisarz posłał swoje pierwociny Gorkiemu, to ten odpisał mu, że facet umie pisać, ale powinien to rzucić i poznać najpierw życie. Tym młodym człowiekiem był Izaak Babel, który poszedł do czeki i poznał zaiste życie, które opisał w swoich kapitalnych opowiadaniach.
Zmierzam do tego, że poznanie życia i “zaangażowanie”, to są dwie różne sprawy. “Zaangażowania” domagała się od sowieckich twórców żdanowszczyzna i socrealizm (nb. Trocki pisał o tym na wiele lat przed socrealizmem), a Józef Mackiewicz per analogiam do socrealizmu, nazwał polską pseudokulturę polrealizmem. I w socrealizmie, i w polrealizmie, literatura postulowana im bliższa jest polityki tym dalsza od życia.
Paradoks jest więc chyba taki, że ci “zaangażowani” właśnie nie znają życia, podobnie jak wszystkie te oderwane od rzeczywistości artystowskie pięknoduchy. Lechoń, klasyczny pięknoduch, pragnął właśnie się zaangażować, nie być już więcej pięknoduchem, za co go krytykował jego przyjaciel Tuwim, ale zaangażować się nie potrafił, bo “zły to ptak…” itd.
A uczciwi i myślący samodzielnie ludzie, ludzie z ludzką twarzą, nie przyjmujący do wiadomości tej paskudnej gęby, którą się nam dziś serwuje jako ludzką twarz, pójdą na Salę nr 6.
Czechow pisał o nas.