W tomie 36 Dziel jest tez pewna zagadka, ktorej dotad nie udalo mi sie rozwiazac. Chodzi o listy do i od Romana Gula. Mackiewicz wspomina gdzie indziej (nie pamietam juz gdzie), ze mial konflikt z Gulem na temat sprawy Miasojedowa, ale w listach w tomie 36 nie ma zadnej wzmianki o tym konflikcie. Jest tylko wieloletnia przerwa w korespondencji w polowie lat 60-tych….

Piszesz o Solzenicynie jako o widmie krazacym nad 36-tym tomem. Ale moim zdaniem, jeszcze wiekszym widmem tego tomu jest Miasojedow. Ci wszyscy Rosjanie, tak przeciez dla Mackiewicza przychylni, wyraznie nie chca o Miasojedowie nic mowic. Jest to jakby temat tabu. Do dzisiejszego zreszta dnia, temat tabu i w Sowietach za Lenina, Stalina, Brezniewa i Putina, i wsrod Rosjan na emigracji takze…

Miasojedowie nie ma nawet artykulu w Wikipedii. Nawet po rosyjsku.

Droga Soniu,

Mackiewicz wspominał o Gulu wielokrotnie, a także o tym, że Rosjanin się na niego obraził. Np. w liście do Kowalewskiego ze stycznia 1972:

“Ponieważ jednak od dwóch lat jestem trochę na bakier z redaktorem Now. Żurn., Romanem Gulem, który poprzednio był moim przyjacielem, a obraził się czegoś za mego Miasojedowa – więc postanowiłem napisać odpowiedź nie do N.Ż. lecz do największej na świecie rosyjskiej gazety codziennej: Nowoje Russkoje Słowo w New Yorku.”

Twoja uwaga o Miasojedowie wydaje mi się odkrywcza. Nie zwróciłem na to uwagi.

Znalazłem jednak artykuł o Miasojedowie w wiki: Серге́й Никола́евич Мясое́дов (31 марта (12 апреля) 1865, Вильно — 20 марта (2 апреля) 1915, Варшава)

Michal,

Ah! rzeczywiscie jest po rosyjsku. I przynajmniej w rosyjskiej Wiki pisza ze byl niewinny. Angielska (i francuska) wiki o Suchomlinowie sugeruje ze Miasojedow byl winny…

A tak z innej beczki: czytam 28 tom Dziel, a tam w jednym liscie do Chmielowca pisze Mackiewicz tak, cytuje: “Mein Kampf… Pan wie kogo mnie przypomina najbardziej styl i poziom Hitlera? Janusza Kowalewskiego! Slowo daje. Arogancja + ignorancja”. A dzisiaj siegam po tom 29 Dziel Mackiewicza, a tam sa…. Listy do i od Janusza Kowalewskiego!!!

Droga Soniu,

Tak, to bardzo znany przytyk pod adresem Kowalewskiego. Dla równowagi, Kowalewski miał także niejeden przytyk pod adresem Mackiewicza.

I jak Ci się podobają tomy 28 i 29?

Tom 28 jest lepszy. Listy do i od Chmielowca sa bardzo ciekawe. Tom 29 jest slabszy. Ale listy Kowalewskiego absolutnie mi nie przypominaja, ani stylistyki, ani “poziomu”, tworczosci Hitlera w Mein Kampf. Mein Kampf zreszta czytalam, i osobiscie mniej bym Hitlera krytykowala za arogancje i ignorancje, a bardziej za prostactwo (i sztywnosc) w mysleniu. Ale sa tam tez fragmenty naprawde mocne i swietne napisane, jak na przyklad wstrzadajacy opis ataku bronia chemiczna (ktorego Hitler byl ofiara).

A wracajac do Kowalewskiego, najciekawszy jest chyba jego list z marca 1984. Zwlaszcza ze pozniej, w liscie z kwietnia 1984, odwoluje on to co wczesniej o Szechterze napisal. Tak czy inaczej, mozna podejrzewac ze cala ta debata o “niewolnictwie” ma jakies glebsze dno…

Droga Soniu,

Tom 28 jest chyba lepszy, ponieważ korespondenci Mackiewiczów byli na nieporównanie wyższym poziomie. Ale, jak zwykle w epistolografii obojga Mackiewiczów, tam są zawsze perełki.

Nie czytałem nigdy Mein Kampf i wyznaję, że mnie nie ciągnie (co napisawszy, od razu pomyślałem, że przecież czytałem Marksa, Lenina i Trockiego, więc właściwie dlaczego nie Hitlera?). Odnoszę wszak wrażenie, że nie ma wielkiej różnicy między Twoim określeniem – prostactwo i sztywność w myśleniu – a Mackiewicza: arogancja+ignorancja.

Przeczytałem przed chwilą ponownie te listy z 1984. Jak na mój gust, to Kowalewski wykazał się w nich właśnie taką mieszanką arogancji i ignorancji, o jakiej pisał Mackiewicz. Ale dobrze o nim świadczy, że z taką gotowością odwołał przynajmniej niektóre z tych bzdur, chociaż, z drugiej strony, któż nie dałby się przekonać tym wspaniałym listem Toporskiej?

Nie jestem pewien, co masz na myśli, pisząc o głębszym dnie wymiany o niewolnictwie.

Michal,

Nic nie mam na mysli. To byl zart.

A tak z innej beczki, najwspanialszy z niedawnych tomow Dziel jest chyba 30-ty, Gest rycerskiej tradycji. Dla milosnikow historii, jest to doslownie kopalnia zlota. I tak swietnie napisane. Serie o Samsonowie znakomicie Mackiewicz pozniej wykorzystal w powiesci o Miasojedowie. Ale tu jest wiecej szczegolow, i jeszcze wiecej napiecia. Walki o Verdun widziane oczami Polaka z Wielkopolski. I ta Mata Hari z Libawy – on niej Mackiewicz moglby napisac prawie rownie dobra powiesc jak “Sprawa Miasojedowa”. Artykul na 5 stron, a tak swietnie zarysowana psychologia postaci jak w jego najlepszych nowelach.

Soniu,

Przepraszam, nie zrozumiałem żartu.

Ja też bardzo lubię Gest rycerskiej tradycji. Wiele jego tekstów przedwojennych, to są próby literackie, zwłaszcza te podpisane “aż.”, ale nie tylko. Brał niekiedy na warsztat błahy temat z obcojęzycznej prasy, albo poważny epizod z historii, i robił z tego perełkę narracyjną.

To był autentycznie wielki pisarz. Jaka szkoda, że nigdy nie zdołał napisać powieści o genialnej rodzinie Giedyminowiczów, którą miał w planach. Ale tak to bywa. Wielka literatura powstaje w różnych warunkach. Jedni bezustannie borykają się z trudnościami finansowymi, jak Dostojewski lub Mackiewicz, inni piszą w luksusowych warunkach twórczych, jak Tołstoj czy Mann (i narzekają).