To describe the grand machinations of a long term strategic plan, such as the one deployed by the soviets, the English or American writers usually used the term deception, i.e. a piece of trickery, as in magic, which leaves the observer cheated, mistaken or under false impression. This is indeed a good description of the state of mind Western politicians find themselves in when confronted by soviet plots. However, in Polish tradition (and in so far as I’m aware in many other languages) such schemes are described by a different term: provocation. There was a very good reason why Yale University decided to publish Józef Mackiewicz’s seminal work under the title The Triumph of Provocation rather than “triumph of deception”.
According to the Oxford Dictionary, the word provocation has many meanings but we will leave the obscure ecclesiastical court usage aside. Provocation could mean as much as “a challenge to fight” but also “the action or an act of provoking someone; an incitement, a stimulus to anger, resentment or irritation”; to provoke is as much as “to incite or urge into some act or to do something; stimulate to action”.
Whilst it is true to say that soviet plans are always aiming to deceive, to cheat, to create a false impression, the word provocation describes a more important aspect of this phenomenon, at least in my opinion. Namely, that it is not enough for the soviet strategists to deceive, to dupe their foes; the actual aim of the operation is to provoke the opponents to action, into doing something, seemingly of their own free will, which would bring about their own destruction.
Józef Mackiewicz was not the first to use the term, although he made it his own. What is provocation? Let me quote extensively from Mackiewicz since, demonstrably, he is not widely known:
“The encyclopaedia definition states: ‘An insidious inducement to action, which may bring about detrimental results to the provoked person and to third parties.’ Were we to limit ourselves to this definition only, we would discern elements characteristic of a typical provocation in the activities of the Communist ‘Association for the Development of Contacts with Fellow-Countrymen Abroad,’ whose task is to convince émigrés that they should cooperate in all matters which are in the common ‘interests of the country and the nation’ while abroad. (1) These activities are ‘insidious,’ since the slogan ‘interests of the country and the nation’ is a screen for the interests of international Communism. (2) They have ‘detrimental results to the provoked person,’ since if we understand the word ‘person’ to involve the whole nation, it is directly encouraged to contribute to the consolidation of its own slavery. (3) They are also detrimental ‘to third parties,’ since collaboration with international Communism constitutes a potential danger for other nations.
The term provocation in its common usage, however, has broader implications. Even if we go back to such an anachronistic model of individual provocation as the Azef affair, we find within it elements of ‘double-dealing’ which are so difficult to distinguish in any kind of provocation. Were the assassinations of Plehve and Grand Duke Sergei, organized by Azef, in the interests of the Socialist Revolutionary Party terrorists? Definitely. That is why, on the one hand, General Gerasimov, a departmental chief of the Okhrana, shouted at Azef in a moment of bad humour: ‘From this moment on, no more double-crossing!’ On the other hand, however, after Azef was unmasked by Burtsev, the Central Committee of the Socialist Revolutionaries ‘let him slip away,’ as Lopatin expressed it. And it was rumoured that the Central Committee had known even earlier about his contacts with the police… A provocation, therefore, is always to some degree a double game. Communist provocations invariably contain more or less concealed elements of poputnichestvo, that is, of an apparent compromise. This compromise allows for diverse interpretations, and consequently one does not know for sure where the apparent interests of the target of the provocation end and where the interests of the provocateur begin. The provocation operation is therefore arranged in such a way that the quantitative weight of the benefits to the planners are greater than the quantitative weight of the compromises on minor matters made to the target.
The ‘Gomułka’ type of provocation as applied to Polish émigré circles is in complete accordance with the instructions of the already mentioned diversionary association. This latter does not demand that the émigrés return home or abandon their ideological positions: it demands only that they support the supposed interests of the ‘homeland’ in the most important matters; that is, the interests of international Communism, which are concealed beneath this slogan.”
The last paragraph of the above citation leads me nicely to my analogy. I believe that the alleged collapse of the soviet union never happened, that “communism faked its own death”. It follows, therefore, that what happens inside the former communist bloc must be viewed with some suspicion. This does not mean to say that all people living there are secret agents of the kgb, since that would be as absurd, as it is impossible. It does, however, mean that the institutions of state cannot be somehow magically freed from the essential influence of soviet structures without the whole provocation disintegrating, simply because, were there any danger of these institutions breaking free, the soviet structures would intervene. We had numerous examples of that; the parliamentary coup in Poland in June 1992 is one of many.
Having said that, Ukrainian orange revolution does not look to me as an example of the institutions breaking free (I think even Nyquist agrees with that) nor the soviet intervention in Georgia looks much like the evil empire striking back. Let’s focus on the latter for a moment. Jeff Nyquist wrote:
“The decisive argument for the authenticity of Saakashvili’s revolution in Georgia is found in the Russian military strike of August 2008: The Kremlin displayed its evil intentions and then was forced to abandon its military offensive by Western economic pressure. It is hard to imagine a more pathetic outcome, from a strategic point of view. The deception policy of 1989-91 was seriously damaged. There is nothing here, whatsoever, that could serve Moscow’s purpose. The West applied its economic weapon and forced Russia to retreat. If this is the work of a KGB agent sitting in Tbilisi, then the KGB has become as stupid as the CIA, and it’s strategy has become nonsense.”
That is rather bizarre coming from an avowed reader of Golitsyn. So, according to Golitsyn, was soviet military strike on Czechoslovakia in August 1968 a “decisive argument for the authenticity” of Prague spring?! Then, as now, Kremlin displayed its evil intentions and was “their deception policy damaged” as a result?! Surely not according to Golitsyn. I agree with Golitsyn, as it happens, so I can’t see any damage being done at all. The soviet strategy has become nonsense? Which part exactly, please? Either I don’t understand what the soviet strategy is or Nyquist has lost me completely.
Nyquist urges me to “concede that genuine revolutions in Georgia or Ukraine are possible”. First and foremost, I have never stated anywhere that they were impossible, so I have nothing to concede however much I’d love to please Jeff Nyquist. Nevertheless, I can’t imagine that I will be easily convinced by a revolution from above directed by people whom Nyquist describes as “guilty by association”. Again, I read Nyquist in astonishment:
“It is probable, indeed, that Saakashvili was initially used by Georgian dictator Eduard Shevardnadze as a cast member in a further attempt to ‘renew’ the mechanisms of Kremlin control in Georgia. Unexpectedly, Saakashvili wrested power away from Shevardnadze’s lieutenants, and gradually fortified his position.”
What is the logical classification of this conclusion? Is it only “probable”? It seems to be stated as a fact but I can see no evidence supporting it. Should Nyquist have stated that it was proven Saakashvili was initially used but it was possible that he moved away from his mentor, I would have to reluctantly agree even though I would prefer to withhold judgment, to retain my cautious approach to all members of the demokratura (this is a brilliant phrase apparently invented by the Ukrainians to denounce the old soviet nomenklatura hiding under a thin coating of pseudo-democratic rhetoric and governing them under false pretences) but as things stand, I cannot see any reason for Nyquist’s acceptance of Saakashvili’s bona fides. At this point, please allow me a rather tedious digression.
A long standing debate was taking place in the Fifties amongst some members of the Western intelligence community on whether the soviet bloc should be treated as a monolith or would it be better to differentiate the approach to individual members of the bloc and thus create cracks in their unity. Was soviet leadership a collective acting in unison or was it just a field of never-ending feuds and power struggles? Shelepin was aware of these debates through his network of highly placed moles and quickly decided that by constantly providing proof of divisions he could strengthen the hand of those among Western leaders who, seeing a split with Tito, than with Albania, with China and Romania etc., argued that they were genuine and that the Western policies of discernment were working. The same was true about local parties, including cpsu, where there was supposed to be a perpetual struggle between the “conservatives” (that must rate as the most idiotic name ever invented to call orthodox communist “conservatives”!) and “liberals” or “reformist”. We saw the same pattern repeated over and over again ad nauseam in every country and yet, sovietologists swallowed it all and happily provided Western media with appropriate interpretations: support the liberals or things will go bad! Or (to borrow from Orwell’s sheep): Liberals good! Conservatives bad!
In reality, they were all playing as a team. Mackiewicz demonstrated it on numerous occasions. Golitsyn went one better by correctly predicting their next step on the basis of his methodology. Mackiewicz could not have read Anatoliy Golitsyn (he died in January 1985 after a long illness) but he was for many years faced with a strange spectacle of free people, Polish political émigrés, who were vociferous in their anticommunism and yet always supported one communist faction against the other. He was constantly amazed at the popularity garnered in the West by people such as Michnik or Sakharov, and was quite often accused by the same émigré circles for “attacking those who provide the only hope” or that a “verbal assault on them amounts to an assault on our cause”…
Michnik was the spiritus movens of the round table talks and, as the owner of Gazeta Wyborcza, a popular Warsaw daily, had a huge influence on the overall acceptance of the 1989 spectacle. Michnik had been persecuted, beaten up, arrested more times than anyone else – and still remained a commie (quite an achievement, really). Anyway, Mackiewicz faced with that unedifying spectacle concluded that it was a concerted attempt by soviet strategists to eradicate anticommunism. He could not identify the ultimate goals of the operation he was observing with growing alarm but I believe his criticisms proved inspired and the subsequent turn of events demonstrated who was really damaging the anticommunist cause.
Neither do I think that we are witnessing the last gasps of the Great Provocation. The genius of Shelepin’s plan lies in having many irons in the fire simultaneously; in having many contingency plans for many possibilities, hence my hypothesis of the “third echelon of soviet leaders” to perpetuate the fiction. In other words, I do not believe that the original plan conceived in the late Fifties contained anything like an intended fruition around year 2000 or the false revolutions in 1989-91. Andrei Navrozov described it somewhere as delicate, almost imperceptible, “cranking up of a plate” (I quote from memory), whereby things fall into place very slowly but surely. It will inevitably take time but the risk of speeding things up is far greater than of waiting.
I’ve read somewhere (but unfortunately can’t remember where) that when someone pointed out to the great James Jesus Angleton that he himself could have been a soviet mole, he replied that it was a possibility, which should not be discarded easily. The very nature of every successful deception is to sow confusion in the mind of the enemy. Angleton’s opponents within the CIA and the US Government criticised his methods for bringing paralysis to the American intelligence operations and, let’s face it, they were right. The paralysis, however, was the inevitable conclusion of an attempt at clearing the almighty mess that the US secret services were brought to by soviet penetration.
We find ourselves today in a similar situation – toutes proportions gardée – to the one Angleton faced. How do we avoid paralysis and defeatism without falling into a trap of accepting soviet dummies for reality? Should we model ourselves on Angleton and Mackiewicz and risk isolation, perhaps even paralysis? Or should we take lessons in hope and optimism? Mackiewicz and Angleton were very rarely wrong. It is actually quite astonishing to find out today, after 50-60 years, that some of Mackiewicz’s émigré opponents were on the payroll of the kgb… Silly me! Reading them, I thought they were just idiots.
I quite simply prefer to be much more cautious than Nyquist is. I do not believe that taking sides in internal power struggles happening within soviet reach has ever lead to anything good even when those struggles were real. In the case of Georgia and the Ukraine, however, they could very easily be just another disinformation campaign and then we will find ourselves with egg on our faces. Convincing Jeff Nyquist of the “authenticity of Saakashvili’s revolution” or that “what happened in Ukraine was a small step in a journey of a thousand miles” might already count as a small victory among the Moscow strategists just like acceptance of Gomułka amongst the émigrés did in 1956.
Send to a friend
Panie Michale, już kiedyś wymienialiśmy uwagi na temat Wielkiego Terroru, ale nie pamiętam gdzie. Oczywiście Wielki terror to nie Wielka prowokacja ale jednak to ten sam system. Piszę dlatego, że ukazała się ciekawa książka. Pozwoli Pan że zacytuję recenzję ze strony wp.pl
“To Polacy byli najbardziej prześladowaną mniejszością w Europie lat 30.” – powiedział Timothy Snyder, autor książki Skrwawione ziemie, w której opisał los m.in. 85 tys. Polaków straconych w latach 1937-38 podczas Wielkiego Terroru w ZSRS.
“Katyń doczekał się swojej martyrologii, natomiast polskie ofiary sowieckiego Wielkiego Terroru zostały niemal zupełnie zapomniane, mimo że było ich kilkakrotnie więcej. To była największa czystka etniczna w historii ZSRS, porównując liczbę ofiar sytuująca się zaraz po Wielkim Głodzie na Ukrainie, gdzie także można zauważyć elementy prześladowań z powodów etnicznych. Stalin okazał się pionierem masowych czystek etnicznych, a licząca 600 tys. osób polska mniejszość w ZSRS była najważniejszym obiektem tych represji wśród narodów ZSRS” – powiedział Snyder w rozmowie z PAP.
W Skrwawionych ziemiach – książce, która właśnie ukazała się po polsku – Snyder opisuje, jak w połowie lat 30. władze ZSRS szukały kozła ofiarnego, którego można by obciążyć winą za niepowodzenia kolektywizacji. Pod pretekstem szpiegostwa na rzecz Polski i działania w Polskiej Organizacji Wojskowej (w roku 1921 doszczętnie rozbitej przez czekistów i rozwiązanej) 11 sierpnia 1937 roku Nikołaj Jeżow wydał rozkaz numer 00485 nakazujący NKWD “całkowitą likwidację polskich siatek szpiegowskich”.
“W tym czasie w ZSRS nie było niczego, co mogłoby przypominać polski spisek. Nie było konkretnych winnych, więc prześladowano po prostu wszystkich Polaków, a operacja szybko nabrała charakteru czystki etnicznej” – zaznaczył Snyder. Znane są przypadki, gdy listy osób do aresztowań sporządzano na podstawie książki telefonicznej wyszukując polsko brzmiące nazwiska. W wielu przypadkach dokonywano egzekucji bez chociażby śladu postępowania sądowego. Jeżeli dochodziło do śledztwa i ewentualnego procesu, powszechne było stosowanie tortur w celu wymuszenia “przyznania się do winy”.
Ze 143 tys. osób aresztowanych pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Polski w latach 1937-38 stracono 111 tys. “Nie wszystkie ofiary tej akcji były Polakami, ale biorąc pod uwagę liczbę ofiar, odsetek wyroków śmierci wśród aresztowanych oraz prawdopodobieństwo zatrzymania, etniczni Polacy ucierpieli podczas Wielkiego Terroru w ZSRS więcej niż jakakolwiek inna narodowość. Wedle ostrożnych szacunków, w 1937 i 1938 roku stracono około 85 tys. Polaków, co daje jedną ósmą ogólnej liczby 681 tys. ofiar Wielkiego Terroru. Polacy w ZSRS ginęli w tych latach prawie 40-krotnie częściej niż inni obywatele sowieccy” – mówił Snyder.
Właśnie ogromnym odsetkiem egzekucji wśród aresztowanych Snyder tłumaczy fakt, że czystki etniczne wobec Polaków w ZSRS nie zapisały się w świadomości zbiorowej. “Nie było komu o tym pamiętać ani przypominać światu, zwłaszcza że niemożliwe było oszacowanie skali prześladowań bez dostępu do dokumentów, co stało się możliwe dopiero w ostatnich dziesięcioleciach” – powiedział Snyder.
Książka Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem dokumentuje to, co działo się w latach 1933-1945 na terenach od środkowej Polski poprzez Ukrainę, Białoruś i kraje bałtyckie. Na tych terenach – jak oblicza Snyder – zamordowanych zostało w ciągu zaledwie 12 lat – przez Sowietów i podczas II wojny przez Niemców – 14 mln osób. Te liczby nie obejmują żołnierzy, którzy zginęli podczas rozgrywającej się na tych terenach II wojny światowej.
Według Snydera, na 14 mln ofiar składają się m.in. ofiary Wielkiego Głodu na Ukrainie, który na początku lat 30. wywołała polityka sowieckich władz (ok. 3 mln), rosyjskich ofiar Wielkiego Terroru (ok. 1 mln), Żydów zamordowanych podczas Holokaustu (prawie 6 mln), sowieckich jeńców wojennych celowo i planowo zagłodzonych przez Niemców (ponad 3 mln), ponad pół miliona Polaków i Białorusinów rozstrzelanych przez Niemców w akcjach odwetowych za działalność partyzantki i ruchu oporu, 1 mln mieszkańców obleganych przez Niemców miast.
Autor Skrwawionych ziem Timothy Synder jest wykładowcą historii na uniwersytecie w Yale. ”
Rozumiem, że Pan ma inny pogląd, ale przecież Sowieci mogli łączyć terror polityczny z terrorem etnicznym. Poza tym podobno Stalin nienawidził Polaków za rok 1920.
Nie mogli i nie łączyli. Bardzo się dziwię Snyderowi, który jest nadzwyczaj wnikliwymn historykiem tamtych czasów, ale też myślę, że (jak to często bywa) cytaty są wyjęte z kontekstu, bo Polaków interesuje tylko Polska.
Tak się składa, że właśnie studiuję tzw. “operację polską” i napiszę o tym osobno.
Wybaczy Pan, ale Pańskie ostatnie zdanie … przypomina mi czasy szkolne. “Podobno Woronowicz jest strasznie groźną nauczycielką…”
Dobrze, to inaczej.
Źródła nienawiści Stalina do Polaków dostrzegam w jego świadomości, iż popełnił istotny błąd w 1920, gdy nakazał oblężenie Lwowa zamiast iść na Warszawę. Oczywiście dyktatorzy nie przyznają się do błędów. Ilu straciło życie, gdyż komentowali ten błąd ?
Czy rzeczywiście Sowieci nie prześladowali etnicznie ? Sam Józef Mackiewicz pisał, że antysemityzm w Sowietach jest faktem.
Mnie nie tylko Polska interesuje. Często sobie przypominam, że narodem, który najbardziej ucierpiał w czasie II wojny byli Żydzi, a krajem, który stracił procentowo najwięcej ludzi była Białoruś.
Czy może Pan przytoczyć wypowiedź, którą interpretuje Pan w ten sposób? Wypowiedź Mackiewicza, że “antysemityzm w sowietach jest faktem”? Chyba że ma Pan na myśli, iż antysemityzm istnieje w sowietach, tak jak istnieje w prlu. Nie ma jednak w sowietach politycznego antysemityzmu.
Stalin był mało istotnym politrukiem podczas wojny 1920 roku. Naotmiast później ludzie tracili życie, bo taka była jego wola, nie potrzebował żadnych dodatkowych motywów. Dlaczego gepiści Jeżowa zniszczyli czeksitów Jagody? Dlaczego Beria zniszczył Jeżowszczyznę? Czy poważnie chce Pan twierdzić, iż komentowali błędy wielkiego Soso? Ejże!
Panie Michale, Stalin w 1920 roku był ważnym politrukiem w tej armii, która parła na Lwów. Na pewno komentował jego błąd Tuchaczewski. Sądzę, że i inni też. Oczywiście ma Pan rację, że w latach 30-ych były przede wszystkim inne motywy.
Poddaję się. Zgoda. Stalin był anty-Polakiem, wyssał antypolonizm z mlekiem matki, wysnuł anty-polskość z dzieciństwa, gdy usłyszał o wojnie sewastopolskiej i pomyślał, że to była wojna Sewastów z Polakami.
Stalin był oczywiście nikim w roku 1920, co do tego nie ma wątpliwości. Dano mu pozycję genseka w roku 1922 właśnie dlatego, że był nikim i była to pozycja bez znaczenia. Jego diaboliczny geniusz polegał na tym, że zdołał zgromadzić władzę, sprawując pozycję tej władzy pozbawioną.
Przyznam więc, że Stalin był antypolski, ale tylko jeżeli Pan przyzna, że zanim miał szansę być antypolski, to był antygruziński, a potem antyrosyjski, bo nikt inny nie wymordował tylu Gruzinów, ani tylu Rosjan. Że był antyniemiecki (patrz operacja niemiecka z lat 37-38), antyukraiński (patrz Hołodomor), antyżydowski (patrz afera lekarzy), antychłopski (patrz rozkułaczenie kułaków), antykozacki (patrz rozkozaczenie Kozaków), antyczekistowski (patrz wymordowanie czekistów), antybolszewicki (patrz wymordowanie bolszewików).
Ale zaraz! Może był po prostu antyludzki? (z wyłączeniem ostatnich dwóch punktów)
Ach, Panie Pawle! Byłbym zapomniał. Czy może Pan wskazać cytat, gdzie “Sam Józef Mackiewicz pisał, że antysemityzm w Sowietach jest faktem”?
Panie Michale, przepraszam, pomyliłem się.
Z listu Mackiewicza do Grydzewskiego (03.03.1953) zapamiętałem zdania, które dokładnie brzmią tak:
“napisano już tysiące artykułów o…”
i dalej:
“Wszystkie stwierdzają, to samo, że – jest. I to we wszystkich językach. W prasie polskiej to samo”.
Nie wziąłem pod uwagę ważnego faktu – kto to napisał. Józef Mackiewicz ! Człowiek, który opinii publicznej się nie kłaniał. Jeśli on to napisał, to po to, aby ze zadaniem tej miażdżącej większości polemizować. Teraz jest to dla mnie oczywiste.
Niestety nie znam artykułu Mackiewicza na omawiany temat (“Wiadomości” 1953, numery: 12 i 13). Gdy on pisał list do Grydzewskiego, to adresat znał już artykuł Mackiewicza i dlatego JM nie musiał dobitnie powtarzać swojej tezy. Ale faktycznie w liście jest zamieszczony tytuł, który proponował Mackiewicz; tytuł ten mówi wszystko.
(już tylko nawiasem: Timothy Snyder w książce “Skrwawione ziemie” zamieścił cały rozdział na temat, o którym pisał Mackiewicz we wspomnianym przeze mnie artykule)
Wracając do Stalina.
Alan Bullock w książce “Hitler i Stalin” (Warszawa 1994), tak napisał (t.1 , rozdz. 4, str. 111):
“Stalin był wówczas przedstawicielem Politbiura w Południowo-Zachodniej Grupie Armii, a do jego obowiązków należało obserwowanie sił Wrangla na Krymie, ewentualnej interwencji Rumunii, jak również południowego odcinka wojny z Polską. Prowadził pełną złośliwości wymianę poglądów z Leninem i Politbiurem na temat reorganizacji Frontów. “Otrzymałem waszą notatkę na temat podziału Frontów – telegrafował do Lenina. – Politbiuro nie powinno zajmować się tego rodzaju nonsensownymi drobiazgami”. Stalin i wojskowy dowódca Frontu Południowo-Zachodniego, Jegorow, otrzymali rozkaz przerzucenia znacznych sił na północ w celu wsparcia lewego skrzydła sił Tuchaczewskiego idących na Warszawę. Stalin najpierw zwlekał, a później odmówił wykonania tego rozkazu., kontynuując niezależne działanie 1 Armii Konnej, dowodzonej przez Budionnego, w celu zajęcia leżącego na południu Polski Lwowa. Kiedy 16 sierpnia Polacy rozpoczęli kontrofensywę przeciwko Tuchaczewskiemu, Armia Czerwona doznała decydującej klęski. Do tej klęski w znacznej mierze przyczynił się wykorzystanie przez Polaków faktu, iż lewe skrzydło wojsk rosyjskich nie było osłonięte. Przez całe lata trwały zacięte spory, kto był za to odpowiedzialny. Odbiły się one na stosunkach między Stalinem a Tuchaczewskim w latach trzydziestych.
Stalin został odwołany do Moskwy, otrzymał naganę Lenina na IX Konferencji Partyjnej i nie brał już udziału w ostatniej kampanii wojny domowej, przeciwko siłom Wrangla na południu. Jednakże jego pozycja w kierownictwie nie osłabła.”
Zgadzam się z tym, że wymordowanie stu tysięcy Polaków w latach 30-ych było fragmentem wielkich zbrodni politycznych przeciw wszystkim, których komuniści uznali za wrogów. Lista była długa.
Panie Pawle,
Mam książkę Snydera i wiem o tym rozdziale. Bardzo mi się to nie podoba. Moim zdaniem Snyder nie zrozumiał istoty rzeczy, co jest dziwne, bo wypowiadał sie gdzieś z podziwem o Mackiewiczu (nie pamiętam gdzie).
Dziękuję za cytat z Bullocka, ale nie wiem doprawdy, czego ma dowodzić. Wiemy, jaką funkcję pełnił Stalin, cała jego rola jest znana, jego “woluntaryzm” (jak to przezwali późniejsi antystalinowcy) to także nic nowego. Pański cytat dowodzi raczej, że Stalin był bez wielkiego znaczenia, że wypełniał (kiepsko) polecenia, a nabrał znaczenia tylko dlatego, że wykonywał te polecenia nieudolnie, w przeciwieństwie do takiego Trockiego, który polecenia politbiura wypełniał nadzwyczaj sprawnie i z polotem.
Zapomina Pan, że Stalin wygrał walkę o władzę, PONIEWAŻ był nikim. Dlatego właśnie inni, poważniejsi kandydaci nie zwracali na niego uwagi, bo nie widzieli w nim niebezpieczeństwa. Dali mu funkcję sekretarza partii, funkcję, która istnieje w każdej partii – czy jest pan w stanie nazwać sekretarza partii demokratycznej w USA? – i jest pozbawiona politycznej roli. A kiedy się zorientowali, co się stało, to było juz za późno.
Niech im ziemia lekką będzie. Wypada modlić sie za ich dusze, ale ja nie będę wylewał łez nad losem takich kanalii, jak Trocki, Zinowiew, Kamieniew, Bucharin, Tuchaczewski i tysiące innych wymordowanych bolszewików – nawet tych pochodzenia polskiego…
Snyder wczoraj wypowiadał się w programie trzecim Polskiego Radia (pamięta Pan ?). Mówił między innymi, że komuniści polscy po 1945 mieli problem z liczbą ofiar faszyzmu. Polskich Żydów zginęły 3 miliony, a Polaków 2 miliony. Komuniści zatem podwyższyli liczbę polskich ofiar (co za drastyczna dwuznaczność) do 3 milionów; żeby było równo. Ja pamiętam, że o tym, iż wszystkich Żydów europejskich zginęło 6 (lub 5) milionów rzadko można było przeczytać.
Rozumiem, że nie wzruszają Pana bolszewicy czy polscy komuniści. Ale to też ciekawa kwestia. Dawniej wszyscy wiedzieli, że Sowieci zabili polskich przywódców komunistycznych ściągając ich podstępnie do Moskwy (myślę o członkach KPP); świadomość była taka, że chodziło o kilkanaście osób (w końcu ilu może być przywódców). Ale już od pewnego czasu wiadomo, że to było około dwóch tysięcy komunistów z KPP (pisał o tym prof. Paweł Wieczorkiewicz (1948-2009). Profesor ten jest też autorem ciekawej książki “Łańcuch śmierci: czystka w Armii Czerwonej 1937-1939″, Warszawa 2001. Panie Michale, Wikipedia czasem jest wiarygodna – wiem, że to co jest w biogramie Wieczorkiewicza to prawda (po prostu wiele razy czytałem jego wypowiedzi). Naprawdę warto przeczytać biogram Pawła Wieczorkiewicza w Wikipedii (człowiek był – jak sądzę – z ducha Mackiewicza).
Panie Pawle,
Pisze Pan, że “Wikipedia czasem jest wiarygodna”, co jest najlepszym dowodem, że nie jest wiarygodna. Czy wierzy Pan komuś, co czasami mówi prawdę? W wypadku wiki, każdy ma prawo dodać bądź ująć informacji, większość zapisów biograficznych ludzi żyjących jest ich własnego autorstwa, spór między fachowcem a amatorem będzie zaznaczony jako kwestia sporna. Sam używam wikipedii jako punktu wyjścia, kiedy temat jest mi nieznanym, ale poleganie na niej jest tyleż absurdlane co groźne.
Używanie wikipedii jako źródła jest niedopuszczalne.
Zostawmy Wikipedię.
Może jednak raczy Pan spojrzeć na ten artykuł o profesorze Wieczorkiewiczu:
http://www.rp.pl/artykul/9157,280764_Zychowicz__Historyk_niepokorny_.html
Zgoda. Raczyłem przeczytać. I wyczytałem:
“Nie bał się mówić tego, co myśli. Gdy uważał, że ma słuszność, nie przejmował się żadnymi konwenansami, poprawnością polityczną ani towarzyską, nie dbał o popularność i otwarcie przedstawiał swoje poglądy.”
Więc zapisał się do kompartii… Został sekretarzem jaczejki na Uniwerku…
Chciałbym być dobrze zrozumiany. Ja mu tego – ani tym bardziej Panu! – nie wytykam. Trudno było żyć w prlu, wszyscy szli na kompromisy, żeby przeżyć. Ale dlaczego potem stawiać człowieka na piedestale? Dlaczego robić z niego coś, czym nie był?
Panie Michale, jest pan pryncypialnie złośliwy. Z artykułu wyraźnie wynika, że profesor Paweł Wieczorkiewicz stał się taki niekonwencjonalny od roku 1989. A zatem był bezkompromisowy przez ostatnie 20 lat swojego życia. To nie tak mało.
Oczywiście nikt nie przebije Józefa Mackiewicza, który przestał ulegać innym już jako dziecko – słynna scena z łąką pełną kwiatów.
Ja nie stawiam Wieczorkiewicza na piedestał, tylko uważam, że w ostatnich latach jego poglądy były podobne do poglądów Mackiewicza, który notabene dobrze oceniał Szymona Szechtera, gdy ten zerwał z komuną. W historii było chyba wielu komunistów, którzy w pewnym momencie zaczęli zdecydowanie atakować system (Koestler, Dżilas, Spasowski, Leszek Nowak, Wat, Konwicki, Mrożek, Woroszylski, Andrzejewski*, Wiktor Suworow, Wacław Solski, Stawar, Kukliński oraz autorzy “Czarnej księgi komunizmu”).
* W 1981 Andrzejewski tak mówił o powieści “Popiół i diament”: na pytanie, co zostanie z zamętu wojennego i powojennego odpowiedzią jest “Miazga”! (pamiętam radość na sali).
Domyślam się, że Józef Mackiewicz dokonałby ostrej selekcji na mojej liście.
Wracając do Wieczorkiewicza. Oczywiście sytuacja po 1989 była inna, niż przedtem (Pan powie, że śladowo inna). Sandauer powiedział w 1956: “odwaga staniała, rozum podrożał”. Po 1989 było podobnie. A zatem pytanie czy to co mówił i pisał prof. Paweł Wieczorkiewicz było cenne ? Uważam, że było wyróżniające się na tle aktywności intelektualnej kadry profesorskiej. Przecież sam Pan wie, że właśnie po 1989 myśl Mackiewicza była deprecjonowana w salonie. A ja wiem, że myśl Wieczorkiewicza w pewnym stopniu także.
Drogi Panie Pawle,
Do złośliwości przyznaję się bez bicia, ale skąd ta pryncypialność? Skąd taki zarzut? A może to nei zarzut? W każdym razie, to t. Andropow był pryncypilany i skromny – ja się nie poczuwam.
Dobrze, ale poważny punkt jest taki. Odwaga po roku 1989 nie była tania, tylko w ogóle jej nie było. Miliony – dosłownie! – Polaków utrzymuje od tamtego czasu, że nic tylkjo walczyli z komunistami przez całe życie. Naród polski składa się rzekomo z samych komunistów. Pan mówi, “stał się taki niekonwencjonalny od roku 1989″, “był bezkompromisowy przez ostatnie 20 lat swojego życia. To nie tak mało.” Czy powiedziałby Pan to samo o Jelcynie? On też był szefem jaczejki, on też podarł legitkę i stał się “niekonwencjonalny”. Do dziś niektórzy utrzymują, że lata Jelcyna, to był prawdziwy demontaż komunizmu.
Nie czytałem Wieczorkiewicza i mało mnie ciągnie. Z tego co Pan mówi, to mam wrażenie, że wyważał otwarte drzwi. To prawda, że do niektórych lepiej trafiają byli bolszewicy, ale do mnie nie.
Pańska lista wydaje mi się listą “koncesjonowanej opozycji”, mógłby Pan do niej z powodzeniem dodać także Kuronia i Michnika – też “komuniści, którzy w pewnym momencie zaczęli zdecydowanie atakować system”. Mnie jakoś z nimi nie po drodze.
Bardzo niewielu jest ludzi takich, którzy odrzucili komunizm, wcześniej go wielbiąc. Odrzucili nie dla kariery, nie dla powodzenia, ale byli gotowi odpokutować za swoje przewinienia. Chylę czoła przed nimi.
Szanowny Panie Michale,
W takim razie porozmawiajmy o tych, którzy w Polsce walczyli zbrojnie z komunizmem w latach 1943-1963. Było ich wielu. Ostatnio nad Wisłą jest to modny temat w kręgach prawicowych. Był nawet koncert rockowy na ich cześć (pokazany w telewizji).
Zaraz po wojnie mogli jeszcze mieć nadzieję na trzecią wojnę światową, ale później… A nadal działali. Ostatni żołnierz podziemny zginął w walce z komunistami w 1957. A inny ukrywał się do 1963.
Jest w tym coś niezwykłego – walka z coraz mniejszą nadzieją. A w latach pięćdziesiątych czy w ogóle mogli liczyć na zwycięstwo ? Ale ciągle byli. I jeszcze na początku lat pięćdziesiątych ukazywały się podziemne publikacje.
Ich działalność była zgodna z myślą Józefa Mackiewicza (nie wiem, czy o nich pisał ?)
Panie Michale, jest problem. Przeczytałem tekst pewnego publicysty i uważam, że jest on dalece zgodny z poglądami wp.com (jak Pan sądzi ?)
Jednak wiem, że osobnik ten wygłasza także (ale nie w tym artykule) poglądy antysemickie. Poza tym w inkryminowanym tekście powołuje się na członka Bandy Czworga. I jest też wrogiem Niny Karsov.
Właściwie należałoby go nie zauważać. Ale czy nie byłoby to stanowisku w stylu: dla salonu wydawnictwa podziemnego ten pan nie istnieje.
Problem polega na tym, że poglądy wyrażone w artykule są tutaj znane. Rozumiem, że człowieka nie można oceniać na podstawie jednego artykułu. Ale jednak byłem zaskoczony.
Oto ten tekst:
http://tylkoprawda.akcja.pl/ojm090.html
Panie Pawle,
Nie mam pojęcia, co też Pan chce powiedzieć przez “dla salonu wydawnictwa podziemnego ten pan nie istnieje”. Co Panu po głowie chodzi? Czy rzeczywiście stosujemy tu – w Podziemiu!!!! – orwellowskie metody? Czyżbyśmy zamilczali? Jeśli tak rzeczywiście jest, to musiałby mi to Pan wykazać, bo ja tego nie widzę. Mało tego, to raczej Pańscy bohaterowie zamilczają Wydawnictwo Podziemne. Wcale im się nie dziwię, bo baliby się wejść w jakąkolwiek dyskusję. Mam jednak wrażenie, że Pański zarzut stosuje się bardziej wobec nich samych.
Pan Michalkiewicz po prostu nie wie, o czym mówi. Nie zna Mackiewicza, nie wie, kogo cytuje, nie wie, kto powiedział, że Mackiewicz był pisarzem dla dorosłych, bo oczywiście nie Eberhardt…
To samo dotyczy żołnierzy wyklętych. Było ich wielu?! W latach 1945-63?!?! raczy Pan żartować. ALe mniejsza. Nie bardzo tylko potrafię pojąć, jak wielbiciele żołnierzy wykęłtych, mogą jednym tchem wymieniać Łupaszkę i Jasienicę? Jak można? Wśród ludzi walczących z bolszewikami po 1945 roku byli i tacy jak Ogień, który był najpierw zdrajcą, a zaczął walkę z komunistami, dopiero gdy groziło mu aresztowanie. Chwała mu, że w końcu walczył, ale stawianie go na piedestale jest nie na miejscu.
Panie Michale, rozpracował Pan Michalkiewicza tak, że nie mam nic do dodania.
Jeśli napisałem o “salonie” wp.com to dlatego, że chciałem się usprawiedliwić z przywołania tej postaci, z którą nawet Orłoś od pewnego czasu nie chciał mieć nic do czynienia.
Co do żołnierzy podziemnych to faktycznie podanie roku 1963 jest pewnym nadużyciem. Ja napisałem, że ostatni zginął w walce w 1957. Ale śmierć tego, który się ukrywał do 1963 też jest znacząca. Może zechce Pan spojrzeć na informację ze strony IPN:
“JÓZEF FRANCZAK (1918–1963)
„Guściowa”, „Lalek”, „Laluś”, nazwisko konspiracyjne Józef Bagiński; dowódca drużyny i plutonu w III Rejonie Obwodu Lublin-Powiat ZWZ-AK, żołnierz WiN, ostatni partyzant podziemia niepodległościowego
Ur. 25 V 1918 w Kozicach Górnych k. Lublina w rodzinie chłopskiej, syn Stanisława i Antoniny z d. Nowak. Miał pięcioro rodzeństwa. Jego rodzice prowadzili kilkuhektarowe gospodarstwo rolne. Po ukończeniu siedmioklasowej szkoły powszechnej w Piaskach zgłosił się jako ochotnik do Szkoły Podoficerskiej Żandarmerii w Grudziądzu. Po jej ukończeniu i uzyskaniu statusu podoficera zawodowego rozpoczął służbę w Równem na Wołyniu. Służył tam w stopniu kaprala podchorążego do września 1939. W wojnie obronnej 1939 walczył na Kresach Wschodnich. Został otoczony wraz z oddziałem, dostał się do niewoli sowieckiej. Po kilku dniach uciekł. Powrócił w rodzinne strony. Prawdopodobnie niedługo potem związał się z powstającymi strukturami konspiracyjnymi ZWZ; pełnił funkcję dowódcy drużyny, a następnie dowódcy plutonu w III Rejonie Obwodu Lublin-Powiat ZWZ-AK. Awansował do stopnia sierżanta.
Po wkroczeniu ACz na Lubelszczyznę w sierpniu 1944 został wcielony do „ludowego” wojska. Wraz ze swoją jednostką został skierowany do Kąkolewnicy, pow. Radzyń Podlaski. Stacjonował tam również sąd polowy, który skazywał na śmierć żołnierzy wywodzących się z AK. Bojąc się podobnego losu, F. zdezerterował w pierwszych miesiącach 1945. Początkowo ukrywał się w Łodzi, następnie w Sopocie. Przez jakiś czas pracował w sopockiej Spółdzielni Marynarzy. Po bliżej nieokreślonym czasie z nieznanych powodów powrócił na Lubelszczyznę, gdzie nawiązał łączność z podziemiem niepodległościowym. Prawdopodobnie współpracował z oddziałem DSZ-WiN ppor. Antoniego Kopaczewskiego „Lwa”, który podlegał dowódcy zgrupowania mjr. Hieronimowi Dekutowskiemu „Zaporze”.
17 VI 1946 wpadł w obławę zorganizowaną przez kilkunastoosobową grupę operacyjną WUBP w Lublinie. Został aresztowany wraz z 9 osobami. W czasie transportu do Lublina, w okolicach wsi Dominów na drodze Bychawa–Lublin, aresztanci wykorzystali nieuwagę konwojentów, uwolnili się z więzów i rozbroili strażników. W czasie walki zginęło trzech funkcjonariuszy UB i jeden ORMO, a trzech innych zostało rannych.
Latem 1946 został zaskoczony na kwaterze we wsi Bojanica przez komendanta posterunku MO w Rybczewicach i jednego żołnierza. Zastrzelił obu podczas walki, a następnie zbiegł. Przez kilka miesięcy ukrywał się samotnie. Prawdopodobnie na początku 1947 nawiązał kontakt z kpt. Zdzisławem Brońskim „Uskokiem” (dowódcą ok. 20-osobowego oddziału partyzanckiego WiN operującego na pograniczu pow. Lubartów i Lublin). Nie skorzystał z amnestii i pozostał w konspiracji.
Po akcji amnestyjnej i reorganizacji oddziału został mianowany dowódcą jednego z trzech patroli, na jakie podzielono oddział Brońskiego (dwoma pozostałymi dowodzili st. sierż. Walenty Waśkowicz „Strzała” i ppor. cw. Stanisław Kuchcewicz „Wiktor”). Oddział działał w południowo-wschodniej części pow. Lubartów, północno-wschodniej części pow. Lublin, zachodniej części pow. Włodawa, Chełm i Krasnystaw. Każdy z patroli, liczący zazwyczaj 5–6 partyzantów, miał swój rejon operowania. Patrol F. operował na pograniczu pow. Lublin i Krasnystaw. Do jego zadań należało patrolowanie, zbieranie informacji dotyczących aresztowań i operacji przeprowadzanych przez aparat represji, a także na temat osób współpracujących z bezpieką oraz najbardziej gorliwych funkcjonariuszy UB i MO. Z powodu małej liczebności patroli działalność zbrojna w owym czasie była znacznie ograniczona. Sprowadzała się do zasadzek na małe patrole milicyjne, akcji ekspropriacyjnych oraz wykonywania kar chłosty lub śmierci na konfidentach i aktywistach komunistycznych. Patrole musiały ciągle uchodzić przed ścigającymi je grupami operacyjnymi UB-KBW.
W maju 1948 patrol F. poniósł bardzo duże straty. Pięciu partyzantów, jadąc furmanką, wpadło w zasadzkę grupy operacyjnej koło wsi Cyganka, Kolonia Krzczonów Drugi, pow. Lublin. Poległo dwóch partyzantów, dwóch zostało rannych. Bez szwanku wyszedł jedynie F. W kolejną zasadzkę wpadł sam. 24 XII 1948, w Wigilię, został zaskoczony przez funkcjonariuszy MO w sklepie swojego współpracownika w Wygnanowicach, pow. Krasnystaw. W czasie walki ranił jednego z milicjantów, sam też został ranny w brzuch. Udało mu się wyrwać z okrążenia. Po kilkumiesięcznej rekonwalescencji powrócił do konspiracji. W tym czasie podległy mu patrol przestał praktycznie istnieć. W maju 1949 w wyniku działań komunistycznych sił bezpieczeństwa zostało rozbite dowództwo oddziału. Zginął kpt. Broński i st. sierż. Waśkowicz. Jedynym ocalałym dowódcą patrolu z oddziału „Uskoka” kontynuującym działalność zbrojną pozostał ppor. Kuchcewicz.
F. zaczął ukrywać się samotnie, głównie w miejscowościach na pograniczu pow. Bychawa, Chełm, Lublin i Krasnystaw, zwłaszcza w okolicach Piasków. Utrzymywał luźny kontakt z ppor. Kuchcewiczem. 10 II 1953 po wcześniejszych przygotowaniach to właśnie z nim i Zbigniewem Pielachem „Felkiem” przeprowadził akcję ekspropriacyjną na Gminną Kasę Oszczędności w Piaskach. Zakończyła się ona niepowodzeniem. W trakcie strzelaniny Kuchcewicz został śmiertelnie ranny, zginął jeden z milicjantów, a kolejny został ranny.
F. powrócił do samotnego ukrywania się, które trwało przez kolejne 10 lat. Było to możliwe dzięki zorganizowanej przez niego sieci pomocników (wg danych SB liczącej ponad 200 osób), a także dzięki odwadze i poświęceniu tych, którzy użyczali mu schronienia i gościny. Za udzielanie pomocy tak „niebezpiecznemu bandycie” groził kilkuletni wyrok więzienia. F. przeprowadził kilka akcji ekspropriacyjnych, a podczas przypadkowego spotkania postrzelił milicjanta z KW MO w Lublinie. Nie skorzystał z amnestii w 1956.
Działania mające doprowadzić do ujęcia go lub likwidacji prowadził przede wszystkim Referat III PUBP-PUdsBP w Lublinie, a od 1957 tamtejszy Referat III SB KP MO oraz powiatowe jednostki SB w Bychawie, Chełmie i Krasnymstawie. Działania były koordynowane przez Wydział III WUBP-WUdsBP, a następnie SB w KW MO w Lublinie. Rozpracowywanie F. rozpoczęto 16 XI 1951 w PUBP w Lublinie. Później założono sprawę agenturalno-poszukiwawczą nr 20 krypt. „Pożar”, którą w grudniu 1960 przekwalifikowano na sprawę rozpracowania agenturalnego. Działaniami operacyjnymi objęto jego najbliższą rodzinę i osoby podejrzewane o udzielanie mu pomocy. Funkcjonariusze UB-SB próbowali pozyskiwać konfidentów, którzy z jednej strony mieli penetrować rodzinę F. i środowisko pomocników, z drugiej próbowali ustalić jego kryjówkę. Nie sposób podać dokładnej ich liczby, wydaje się jednak, że było ich co najmniej kilkudziesięciu. Informacji dostarczały bezpiece także inne osoby – klasyfikowane jako „pomoc obywatelska”, „kontakt obywatelski”, „kontakt pozaagenturalny”. Wydaje się, że przewinęło się ich w sprawie F. ponad sto. W domach członków najbliższej rodziny F. oraz jego najbliższych współpracowników instalowano aparaturę podsłuchową.
Funkcjonariusze – mimo niechęci, jaką darzyli F. – doceniali jego sposób konspirowania się. W jednym z raportów, pochodzącym z marca 1962, oficer pisał, że w ciągu kilku lat SB nie otrzymała od lokalnej społeczności żadnych informacji o miejscach, w których ukrywał się F., mimo że wiele osób niezwiązanych z nim takie wiadomości posiadało. Dostrzeżono fakt, że pomocnicy F. sygnalizowali mu pojawienie się w terenie funkcjonariuszy MO i wojska. Podkreślano, że F. do pewnego stopnia rozpoznał metody pracy operacyjnej. Podstawowym problemem było pozyskanie takiego tajnego współpracownika, który miałby bezpośredni dostęp do niego. W dwóch przypadkach plan udało się zrealizować, jednak zwerbowani bliscy pomocnicy F. (tajni współpracownicy „Barbara” i „Antoni”) po krótkim czasie ujawnili mu swoją rolę. 6 IX 1961 PW w Lublinie rozesłała list gończy za F.; 9 września został on m.in. opublikowany w „Kurierze Lubelskim”, wraz ze zdjęciem.
Na początku 1963 funkcjonariuszom Wydziału III SB KW MO w Lublinie udało się wyselekcjonować człowieka, który mógł przyczynić się do ujęcia lub likwidacji F. Był to Stanisław Mazur – bratanek ojca Danuty Mazur, najbliższej współpracowniczki F., mieszkający wtedy w Lublinie. W styczniu SB zaczęła intensywnie gromadzić informacje na jego temat. Do KW MO wezwano najbliższego sąsiada Mazura. Oficerowie odwiedzili sąsiada również w domu; jego żona na okazanych zdjęciach rozpoznała F., który miał odwiedzać Mazura. Po zebraniu odpowiedniej ilości „materiałów kompromitujących” oficerowie nawiązali kontakt z Mazurem. Do drugiego spotkania z nim doszło 9 IV 1963 w KW MO. Początkowo nie potwierdził swoich kontaktów z F. Przyznał tylko, że widział go raz, latem 1948. W trakcie kolejnych spotkań podał informacje dotyczące pozostałych spotkań z F. Po przeszło półtoramiesięcznych zabiegach oficerowi operacyjnemu Wydziału III SB por. Kazimierzowi Mikołajczukowi udało się go zwerbować jako tajnego współpracownika; nadano mu ps. „Michał”. SB podjęła kombinację operacyjną, której celem było doprowadzenie do likwidacji F. Mazur regularnie odwiedzał swoją rodzinną wieś Wygnanowice, gdzie mieszkała jego matka. Starał się też spotykać z osobami z otoczenia F. – Danutą Mazur i Kazimierzem Mazurem, od których próbował zdobyć informacje na jego temat. Jako bliski krewny darzony był przez nich zaufaniem i po 3 miesiącach udało mu się spotkać z F. Był to przełom w operacji SB.
W październiku 1963 w czasie jednej z wizyt w Wygnanowicach „Michał” uzgodnił za pośrednictwem Danuty Mazur spotkanie z F. na 20 X 1963. W Wydziale III SB KW MO w Lublinie opracowano plan, wg którego po spotkaniu agenta (którego wyposażono w środki łączności) z F. grupa likwidacyjna złożona z 10 oficerów operacyjnych SB i 60 funkcjonariuszy ZOMO miała dokonać okrążenia. Akcja zakończyła się fiaskiem z powodu awarii środków łączności posiadanych przez agenta, trudnych warunków terenowych oraz wyznaczenia spotkania na wieczór.
Następnego dnia rano „Michał” skontaktował się telefonicznie z swoim oficerem prowadzącym i poprosił o natychmiastowe spotkanie. Poinformował na nim, że poprzedniego dnia udało mu się ustalić markę i numer rejestracyjny motocykla, którym F. został przywieziony na spotkanie przez Wacława Becia (u niego się ukrywał). Orientuje się również co do nazwiska posiadacza motocykla. Funkcjonariusze SB potwierdzili w Wydziale Komunikacji Prezydium PRN w Lublinie, do kogo należał motocykl o podanym numerze rejestracyjnym. Natychmiast zorganizowano grupę operacyjną składającą się z dwóch oficerów SB i 35 funkcjonariuszy ZOMO, która została dowieziona w okolice wsi Majdan Kozic Górnych, a następnie doprowadzona do zabudowań Wacława Becia.
21 X 1963 o godz. 15.45, w momencie okrążania gospodarstwa przez siły bezpieczeństwa, F. przebywał w stodole i zauważywszy zbliżającą się obławę, próbował – udając gospodarza – przejść przez linię obstawy. Gdy został wezwany do zatrzymania się, wydobył pistolet, oddał kilka strzałów i zaczął uciekać. Wykorzystując luki w linii obławy i osłonę zabudowań gospodarskich, przebiegł ok. 300 metrów, po czym został śmiertelnie ranny i po kilku minutach zmarł. W prosektorium Zakładu Medycyny Sądowej w Lublinie przeprowadzono sekcję zwłok, a następnie złożono je w bezimiennym grobie na cmentarzu komunalnym przy ul. Unickiej, gdzie wcześniej chowano straconych w więzieniu na Zamku. Dzięki pomocy pracownika cmentarza rodzinie udało się ustalić miejsce pochówku. Dopiero w 1983 siostra F. Czesława Kasprzak uzyskała pozwolenie na pochowanie ciała w rodzinnym grobowcu, na cmentarzu parafialnym w Piaskach. Zwłoki były pozbawione głowy.
11 I 1958 ze związku F. z Danutą Mazur urodził się syn Marek Mazur-Franczak. W 1992 został wyrokiem sądu uznany za syna F. Danuta Mazur (ur. 26 VI 1929, córka Michała i Marii z d. Ciepiel) i F. podejmowali próby sformalizowania swojego związku. Kończyły się one niepowodzeniem, gdyż księża, obawiając się prowokacji SB, odmawiali udzielenia ślubu.
IPN Lublin: 09/519, t. 1–5, Akta operacyjne J. Franczaka; 011/508, t. 1–5, Akta śledcze K. Mazura; 09/527, Akta operacyjne K. Mazura; 09/515, Akta operacyjne D. Mazur; 003/1323, t. 1–2, Teczka tajnego współpracownika „Michała”.
Z. Broński „Uskok”, Pamiętnik (1941 – maj 1949), wstęp i oprac. S. Poleszak, Warszawa 2004, s. 14, 15, 17, 183, 221, 246, 253, 257–260, 295–302.
V. Gut, Józef Franczak ps. „Lalek”. Ostatni partyzant poakowskiego podziemia, Warszawa 2004; H. Pająk, Oni się nigdy nie poddali, Lublin 1997, s. 238–280; idem, „Uskok” kontra UB, Lublin 1992, s. 184–195; S. Poleszak, Kryptonim „Pożar”. Rozpracowanie i likwidacja ostatniego żołnierza polskiego podziemia niepodległościowego Józefa Franczaka „Lalka”, „Lalusia” (1956–1963), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2 (8), s. 347–376.
Sławomir Poleszak ”
Wśród żołnierzy podziemnych było wielu takich, którzy na żadną współpracę nie poszli. Mówi o nich „Atlas podziemia niepodległościowego 1944–1956” wydany w 2008.
Według historyków, żołnierzy podziemnych było ponad 200 tysięcy.
Panie Pawle,
Dziękuję za interesujący fragment. Nigdy nie słyszałem o Franczaku. Chwała ludziom takim jak Franczak.
Ale liczba 200 tysięcy żołnierzy wydaje mi się niewiarygodna. To byłaby cała armia! Co ta armia robiła (oprócz ukrywania się)?
Niech Pan się przyjrzy swojej własnej notce: księża katoliccy “odmawiali udzielenia ślubu” z lęku przed ubecją! Księża katoliccy w ultrakatolickim kraju, skazywali tę parę na życie w grzechu, ze strachu przed bolszewią? A Pana Boga się nie bali? Ale właściwie czemu się dziwić? Wystarczy przeczytać porozumienie Episkopatu z bolszewią, gdzie biskupi zobowiązali się, że Kościół „zwalczać będzie również zbrodniczą działalność band podziemia oraz będzie piętnował i karał konsekwencjami kanonicznymi duchownych, winnych udziału w jakiejkolwiek akcji podziemnej i antypaństwowej”.
Nie, obawiam się, że Franczak to wyjątek a nie reguła.
Panie Michale, liczba jest szacunkowa. Wspomniany “Atlas…” podaje: 120 do 180 tysięcy. Tutaj jest fragment tej publikacji (strona ma kilka podstron):
http://portalwiedzy.onet.pl/28966,107,1,1,1,biblioteka.html
Oprócz walki i ukrywania się było także wydawanie bibuły, napisy na murach, wywiad, dywersja i inne działania.
Ciekawy jest też artykuł z najnowszego numeru pisma największego zoologa w kraju (informacja całkiem nowa): http://wyborcza.pl/1,75248,9653397,Tajny_mord_na_AK.html
IPN publikuje naprawdę niezłe rzeczy, ale mało kto to czyta.
Nie wiem, nie wiem doprawdy. 120 tysięcy podziemnych antybolszewików to mi się wydaje grubą przesadą. Chyba, że oni liczą każdego, kto opowiadał kawał antysowiecki. Jeśli było tak dobrze, to dlaczego było – i jest! – tak źle?
Niech mi Pan oszczędzi poleceń prlowskiej prasy, bardzo proszę. Jeśli zacznę czytać wybiórczą gazetkę, to znajdę się pod urokiem, a zauroczony na co się zdam? Stanę się panegirystą michnikowym – tfu! – wyjdę z podziemia i zostanę polrealistą. Niechże się Pan zlituje i nie podsuwa mi takich lektur!
Nieoceniona 30-tomowa WE PWN podaje, iż 15-20 % uczestników podziemia brało odział w walce (ale ogólną liczbę wszystkich w podziemiu 1944-1956 ocenia na 80 tysięcy). Jednak istotne jest to, że wielu ludzi im pomagało. Ale faktycznie, cóż to jest wobec milionów, którzy cieszyli się, że żyją i klaskali (przypomina się afera z książką Aleksandra Janty-Połczyńskiego “Wracam z Polski”).
Panie Michale, nie chodzi o organ Michnika, ale o ważne wydarzenie z historii Polski. Akurat pismo botanicznego socjalisty pierwsze napisało o tajnym sowieckim dokumencie dotyczącym obławy augustowskiej. Sprawa zaginięcia 600 Polaków jest znana od dawna, IPN prowadzi śledztwo. Teraz mają się skontaktować z Nikitą Pietrowem, który napisał książkę “Według scenariusza Stalina”.
A Józef Mackiewicz czytywał prasę prlowską.
Co Pan sądzi o portalu http://www.portal.arcana.pl/index.html ?
Ja przeglądam dwumiesięcznik ARCANA. Całkiem niezły.
A ja nie czytuję i zamierzam pozostać przy tym zwyczaju.
Nie widzę nadal odpowiedzi na pytanie zasadnicze: jeśli było tak dobrze,tylku dzielnych wojowników wojowało, to dlaczego było – i nadal jest – tak źle?
Pan w zamian proponuje mi, żebym brał poważnie prlowskie wydawnictwa – “nieocenioną encyklopedię pwn” – brał poważnie ipnowskie dochodzenia, i nawet arcana. Nie. Dziękuję. Nie jestem polrealistą.
Panie Michale, a jakie polskie pismo Pan czyta ?
Święte. A Pan?
“Nie wiem, nie wiem doprawdy. 120 tysięcy podziemnych antybolszewików to mi się wydaje grubą przesadą. Chyba, że oni liczą każdego, kto opowiadał kawał antysowiecki.” – uśmiałem się do łez!
Oczywiście te wszystkie, “z kapelusza wzięte”, liczby świadczą tylko o wybujałej wyobraźni i niczym niezmąconej polrealisycznej fantazji autorów tych konfabulacji!
I jakie drobne rozbieżności: 200tys., 180tys., 120tys., 80tys…
A wystarczy zdać sobie tylko sprawę z tego ile kosztuje miesięczne utrzymanie jednej dywizji (kilkanaście tys.uzbrojonych mężczyzn) w zwykłych koszarach. W koszarach, ponieważ w warunkach poligonowych problemy logistyczne (więc i koszty) mnożą się niewyobrażalnie! Więc jak to? Może ta zakonspirowana armia to goście, którzy na co dzień chodzili sobie do pracy (bo chyba coś musieli jeść), a gdy np. konspirator szedł na drugą zmianę to rano po śniadaniu (jeszcze przed pracą) biegł cichcem do skrytki, pakował za pasek od spodni zdobycznego Walthera i sunął pod najbliższy budynek UB odstrzelić sobie jakiegoś komucha? No ale przy 120tys. takich bojowników to Polska byłaby uwolniona od zdeklarowanych komunistów w przeciągu jednego dnia! (A ewentualni pozostali, ze strachu nie wychodziliby ze sracza.)
Żarty, żartami, ale o skali “podziemnego” zagrożenia dla powstającego peerelu świadczy liczebność LWP; 450tys w 1945 wobec 150tys w 1949r. A do pacyfikacji śmiesznej grupki 2-2,5tys uzbrojonych “upowców” potrzeba było “Akcji Wisła” z udziałem kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy.
Oczywiście zasadnicze znaczenie ma w tej kwestii tylko jedno pytanie: po co się takie rzeczy robi? Jaki jest cel tworzenia mitów? Czy tylko ku krzepieniu serc?
Muszę tu podkreślić, że nie obwiniam pana Pawła, nie podejrzewam go o ukryte motywy. On po prostu przytoczył opinie innych wraz za materiałem dowodowym. Natomiast ci, co budują takie mity, mają chyba ukryty cel: uzasadnienie “upadku komunizmu”. Skoro wobec potwornych prześladowań istniała podziemna armia antykomunistyczna, to nic dziwnego, że komunizm upadł, kiedy represje się skończyły.
Całe to podkreślanie oporu, którego nie było, ma nacelu legitymizację prlu (bis).
Nie, oczywiście! Pan Paweł najnormalniej w świecie szuka prawdy.
“Ku pokrzepieniu serc”, to opiewa się dawne rzeczywiste(!) a nie urojone przewagi. Życie zaś łgarstwa na kredyt, w nieistniejącym banku i tak się kiedyś kończy. A budowniczowie tych mitów jednym susem wskakują do wspólnego szeregu z Józefem Wissarionowiczem, którego bon mot: “Komunizm pasuje do Polaków jak do krowy siodło.” robił onegdaj wśród serc polrealistów tak szaloną konkietę.
My tutaj doskonale wiemy, że ten zbrodniarz przeciw ludzkości łgał i to łgał świadomie. A efekty tego dopasowania możemy sobie podziwiać do dziś, (a swoją drogą – czemu to niby siodło miałoby się nie dać dopasować do krowy?).
Krowę do siodła czy siodło do krowy? A jakże.
Ja też czytam Pismo Święte po polsku, ale także “Rzeczpospolitą”. A czy na emigracji nie ma czasopism w języku polskim odpowiadających Panu Michałowi ?
Nie ma, Panie Pawle. Nie może być, bo emigracja polityczna nie istnieje. Na jej miejscu jest “polonia”, która uznaje prl za państwo polskie od dawna, na długo przed 1989 rokiem. A przecież – chyba się zgadzamy? – rok 1989 nie zmienił naprawdę niczego.