Wyznaję, że mam kłopoty z terminem „romantyzm”.  Romantyzm nie jest koncepcją filozoficzną ani polityczną ideologią; nie jest ruchem artystycznym, kulturalnym ani tym bardziej politycznym.  Był reakcją na autentyczny ruch oświeceniowy, a w rezultacie stał się raczej czymś w rodzaju twórczego nurtu, w którym zbiegają się muzyka, sztuki plastyczne, literatura i filozofia, ale nade wszystko poezja.  […]

Ruletka mordu W 1864 roku, w odstępie kilku miesięcy, zmarła żona Dostojewskiego i jego ukochany brat, Michaił, ale w tym samym mniej więcej czasie flirtował z młodziutką arystokratką polskiego pochodzenia, Anną Korwin-Krukowską, i z Apolonią Susłową.  Po publikacji Notatek z podziemia, zaczął pisać nową powieść, pt. Pijacy.  Główny bohater żyje w nędzy, żona go bije, […]

Wróćmy do Marka Zaleskiego, który w Gazecie Wyborczej intonuje: „Orfeusz z tytułowego eseju wydanego przez Giedroycia tomu…”[1]. Zdążyliśmy się chwilę wcześniej dowiedzieć, że to „Redaktor” (tytułowany niezmiennie przez duże „R” – wyróżnienie stosowane zwykle do tego tylko nakładcy) wezwał do subskrypcji, czym – jeśli dobrze rozumiemy – w oczach Wyborczej uświęcił tę książkę. „Giedr” i […]

Prawie każda rzeczywistość, aczkolwiek ma swoje niezmienne prawa, zawsze niemal jest jednak niewiarygodna i nieprawdopodobna. Fiodor Dostojewski Gdy zaczynam pisać jest czwartek 14 sierpnia, 29 godzin przed wyczekiwanym spotkaniem Putin — Trump. Gdy zapiszę ostatnią frazę najpewniej będzie sobota, 16, kilka godzin po świtaniu. Przez ten czas powstrzymam się od przeglądania bieżących informacji z alaskijskiego […]

Wittlin. „Józio”… Brzmiało to nazwisko dla mnie zawsze zupełnie bezzębnie. Bezpazurnie. Pragier, Wraga, Bregman! O! Oni szczerzyli kły, strażnicy rodzimego sztandaru. Wittlin tlił się ledwie: nie grzmiał, nie warował, nie tryskał. Nie buchał choćby wątłym płomieniem. Już w 1933 roku zadziwi aksamitnym głaskaniem Sowietów, „każdą pozytywną zdobycz tego ustroju” wita „ze szczerą sympatią”. I tu […]

Od Edgara Allana Poe, przez Dygata, ku Świetlanej Przyszłości Być może publikacja Co robić? miała jakiś wpływ na Notatki z podziemia, ale źródeł Podziemnego Człowieka, jako osobowości, można dopatrywać się gdzie indziej.  W pierwszym numerze swego pisma, Wremia, opublikował Dostojewski przekład opowiadań Edgara Allana Poe, a wśród nich był Czarny kot. I wówczas, jakby dla […]

Co robić? Notatki z podziemia miały być rzekomo „twórczą odpowiedzią” na powieść Nikołaja Czernyszewskiego pod leninowskim tytułem, Co robić?  Jest to hipoteza warta falsyfikacji. W kilka miesięcy po uwłaszczeniu chłopów w 1861 roku, pojawiły się w Petersburgu anonimowe ulotki, nawołujące do mordowania właścicieli ziemskich i podziału ziemi.  Poczęły wybuchać pożary, które władze tłumaczyły podpaleniem.  Wzywanie […]

W styczniu 1956 Józef Mackiewicz wystosował list do Józefa Olechnowicza, właściciela emigracyjnego wydawnictwa Orbis, z propozycją memoriału do przedstawienia „odnośnym czynnikom amerykańskim”.  Słysząc o sukcesach tzw. akcji balonikowej, proponował przerzucanie poza Żelazną Kurtynę „poważnego materiału literacko-książkowego” zamiast „balastu” ulotek.  Doceniał rolę ulotek w wojnie propagandowej, ale widział też ograniczenia doraźnej propagandy.  Chroniczny brak autentycznej twórczości […]

Onegdaj zabrałem się za ścięcie ponad kolana wyrosłej trawy. Niechętnie, z ociąganiem, w pełnej zgodzie z rutyną życia. Równie jak ja, nie cierpiący warkotu kosiarki Gamoń, kot, uciekł z wyciągniętym ogonem w nieznanym kierunku, moje osobiste myśli ochoczo podążyły jego tropem. Bóg z nimi. W głowie pozostała zaledwie jedna, uczepiwszy się dlaczegoś myślowego zwoju: „Dokładnie […]

Tylko, broń Boże, nie strzelać do bolszewików! Tylko, broń Boże, żadnej akcji antybolszewickiej! Mackiewicz przytaczał rosyjskie przysłowie „jeden w polu to nie wojownik”: Na trzydzieści z czymś milionów moich rodaków Polaków, łącznie z emigracją, znam tylko jednego, który się ośmiela głośno powiedzieć: jestem kontrrewolucjonistą. To ja, sam jeden… Ale pytają mnie ludzie: Czyż „jeden w […]

Zapraszamy na spotkanie autorskie z Jackiem Szczyrbą, które odbędzie się 1 czerwca 2025 roku o godz. 20:30 w Miejskim Domu Kultury w Sulejówku.

Jednym słowem wszyscy owładnięci jesteście lenistwem, bo gdy można by komunistów i rządy demokratyczne usunąć śpiewem i gadaniem, toby wam gęby nie pozamykały się, a tymczasem do celu możemy dojść jeno czynem! A więc do czynu! Każdy dom polski musi stać się niejako wartownią powstańczą, wszystkie nasze myśli zwrócone być muszą w jednym kierunku, w […]

Podziemny Człowiek Nie zamierzam wdawać się w rozważania na temat genologii dzieł literackich, nie mogę jednak nie wspomnieć o różnicy między rosyjskimi terminami повесть i роман, która trudna jest do oddania po polsku, a to dlatego, że jedno z najważniejszych dzieł literatury XIX wieku ukazało się pod tytułem Записки изъ подполья. Повесть czyli Zapiski spod […]

Kryształowy Pałac Znalazłszy się we Francji, Dostojewski był oszołomiony brakiem wolności w ojczyźnie rewolucyjnej równości, wolności i braterstwa.  Wstrząsnęła nim wszechobecność policyjnych szpicli, zaszokowała samowola władz i zdumiało powszechne, niewolnicze uwielbienie dla cesarza Napoleona III.  Innymi słowy, widział we Francji to, o co cały świat oskarżał carską Rosję.  Agenci policji śledzili go w pociągu, rejestracja […]

Prorok czyli jak jaja pouczają kury I On ustanowił jednych apostołami, innych prorokami, innych ewangelistami, innych pasterzami i nauczycielami, aby przysposobili świętych do wykonywania posługi. Ef 4, 11-12 Głównym przedmiotem niniejszych rozważań będzie profetyczny aspekt twórczości Dostojewskiego, z którym ściśle wiąże się rola snów w tym pisarstwie.  Już za życia okrzyknięto pisarza prorokiem.  Jego mowa […]

Lubię słuchać Profesora Andrzeja Nowaka.  Z przyjemnością wsłuchuję się w jego dobrze skonstruowane zdania, w składnię nie pozbawioną urody koniunktiwu, w słowa wypowiedziane kojącym głosem rzymskiego patrycjusza.  Profesor mówi ze swadą i mówi wprost, co myśli, co jest rzadkością w naszych czasach tak dalece, że nawet Redaktorzy czcigodnego przedsięwzięcia podziemnego uważają „wywalanie kawy na ławę […]

W Europie nie od dziś panuje duży pesymizm. Jeżeli wojna wybuchnie, powiadają, rezultat jej będzie bardzo niepewny… W każdym razie należy się liczyć, że w pierwszej fazie Sowiety okupują całą Europę itd. Te głosy są na ogół dobrze znane. Mówi się o linii obronnej na Pirenejach, albo nawet w Afryce. Niektórzy liczą się nawet z […]

Michaił Bachtin pisze w swojej słynnej książce, pt. Problemy poetyki Dostojewskiego, że zbyt często krytycy zapominają, iż „Dostojewski był przede wszystkim artystą (co prawda, szczególnego typu), a nie filozofem i publicystą”.  Czytelnicy wdają się w gorące dyskusje ideowe z księciem Myszkinem, z Iwanem Karamazowem, z Wielkim Inkwizytorem, jak gdyby to byli prawdziwi ludzie, podczas gdy […]

Anton Czechow zasugerował niegdyś w liście, że jeśli w pierwszym akcie sztuki strzelba wisi na ścianie, to musi ona wystrzelić w ostatnim akcie.  Na tej podstawie stworzono zasadę ekonomii czynników w narracji, która szlaja się po świecie i pokutuje pod nazwą „strzelby Czechowa”.  Jako narracyjna wskazówka jest to tak dalece niedorzeczne, że szczerze wątpię, by […]

Zbiór tekstów Józefa Mackiewicza pt. „Nudis verbis”, wydawnictwa Kontra, został opublikowany w 2017 roku, jako drugie wydanie (pierwsze miało miejsce w 2003 roku). Artykuły pochodzą z lat 1939-49 i tematycznie odnoszą się do sytuacji wojenno-politycznej tego najgorętszego okresu XX wieku. Już w trakcie procesu dystrybucji nakładu „Nudis verbis”, do Pani Niny Karsov dotarła wiadomość o […]

Oto jaki podstęp uknuła w swym łonie: ustawiła w pokoju krosna i zaczęła tkać na nich wielką delikatną tkaninę, a nam powiada: „Chłopcy zalotnicy, umarł boski Odys, ale choć tak wam śpieszno do ślubu, pozwólcie najpierw skończyć tę szatę, by mi się przędza nie zmarnowała; ma to być giezło grobowe dla herosa Laertesa, gdyby go […]

Im większy jakiś demokratyczny kraj, tym gorsi muszą być rządzący: wybierani są przez większą ilość ludzi. Nicolás Gómez Dávila Donald Trump zdruzgotał Kamalę Harris i partię demokratyczną w niedawnych wyborach, z tej prostej przyczyny, że pseudo-prawna kampania, prowadzona przeciwko niemu w amerykańskich sądach, była w oczywisty sposób – i jawnie – politycznie motywowana, niesprawiedliwa i […]

Przed kilku tygodniami Sonia Bellechasse przypomniała interesujący fragment z sążnistego listu Ryszarda Wragi do Józefa Mackiewicza [List 118, Józef Mackiewicz, Dzieła, tom 36].  Sonia pisała, że największe wrażenie wywarł na niej opis Wyprawy Kijowskiej.  Wraga formułuje, jej zdaniem, rewolucyjną tezę, iż „zajazdy na Wołyniu… rzezie pod Tulczynem” (które widział na własne oczy) są wielką plamą […]

Najwyższy sowiet gruzińskiej socjalistycznej republiki sowieckiej powziął w czerwcu 1990 roku uchwałę delegalizującą sam siebie. Uczynił tak bezwiednie. Uchwała głosiła, że wszystkie akty prawne powstałe po obaleniu w 1921 roku Demokratycznej Republiki Gruzji, a więc także te konstytuujące gruziński sowiet, są bezprawne. Zgromadzeni, co im trzeba oddać, wspięli się na szczyt historycznej refleksji, dochodząc do […]