Bonnie Prince i Dżyngis Chan w globalnej wiosce XXI wieku Dżyngis Chan i wytworny syn księżniczki Sobieskiej, pretendujący do szkockiego tronu, mieli ze sobą na pewno więcej wspólnego niż wystawny przepych pałaców nad Jeziorem Genewskim ma wspólnego z życiem codziennym w Pekinie w czasach, gdy miliony wymęczone ekscesami rewolucji „kulturalnej”, długich marszów i wielkich skoków, […]

Franciszek Olechnowicz, występujący w powieści „Nie trzeba głośno mówić” pod nazwiskiem Brzozowicz, został zastrzelony w swoim wileńskim mieszkaniu w 1944 roku. Jest ważnym głosem powieściowej narracji. Znali się bardzo dobrze. Mackiewicz poświęca mu wiele miejsca, szczegółowo opisując jego życiowe perypetie na przestrzeni dziesięcioleci. Wychowany w kulturze polskiej Olechnowicz swoją narodową tożsamość ustalił stosunkowo późno, ale […]

…człowiek zawsze obowiązany jest poświęcać się dla ludzi, a nigdy nie poświęcać ich dla siebie. Choć przekonany, że szczęście na tej ziemi jest niemożliwe, musi w nie wierzyć dla innych i dążyć ze wszystkich sił ku temu urojonemu celowi. Zygmunt Krasiński Józef Mackiewicz przystąpił do rozmów z Białorusinami z entuzjazmem, zdając sobie sprawę z politycznego […]

Konserwatywny rząd Jej Królewskiej Mości zabrania mi palić, aby uchronić mię przede mną samym.  Nie wolno mi palić tytoniu, tudzież innych materiałów łatwopalnych, w pomieszczeniach publicznych, by chronić bliźnich przed biernym wdychaniem dymu papierosowego lub jakiegokolwiek innego, a także mnie samego przed czynnym wdychaniem.  Sądzę, że nie za długo nie wolno też będzie palić pod […]

Pamięta pan lekcje historii? Wodziło się pałeczką po mapie, wskazując dawno zapomniane nazwy obcych miast. Dla nas ani te miasta, ani te nazwy nie przestały być bliskie, choć nie wszyscy z nas mogli je oglądać, choćby raz w życiu. Poruszamy się dzięki temu myślą i tęsknotą po olbrzymim kraju, jak w swojej ojczyźnie, bo nie […]

Kleptokracja Po co to wszystko?  W imię czego restaurować stare punkty łagierne i wypełniać więzienia?  Po co zabójstwa, wywłaszczenia i rejderstwo?  W jakim celu gromadzić tak ogromne bogactwa w rękach kilku wybranych, którzy boją się własnego cienia, mimo że opływają we wszystko?  W poprzednim wcieleniu sowietów celem była ponoć Świetlana Przyszłość, nawet jeżeli tylko nieliczni […]

Oblężona twierdza Różnie interpretowano w przeszłości oba ataki terrorystyczne, na moskiewski teatr i na szkołę.  Widziano w tym dowody bezwzględności czeczeńskich terrorystów; widziano przykłady nieudolnej brutalności, tak typowej dla sowieciarzy, ale w rzeczywistości ani jedna, ani druga strona nie liczyła się z losem ofiar.  Nawet ci, którzy zadali sobie trud, by przyjrzeć się szczegółom, dziwnym […]

Zielonkawy gaz Jeszcze zanim Chodorkowski stanął przed sądem, Putin był niezwykle popularny i wszyscy byli przekonani, że re-elekcję ma w kieszeni.  Jednak 23 października 2002 roku, wydarzyło się coś, co poważnie zakwestionowało obraz młodego, sprężystego prezydenta.  Kagiebiści próbowali od początku kultywować ideał energicznego, zdecydowanego i kompetentnego zarządcy, który w przełomowych momentach potrafi podjąć rozstrzygające decyzje […]

Według mnie to równie niesłuszna zasada jak ta, nakazująca o zmarłym mówić tylko dobrze, albo wcale. Choć w przypadku gustu/bezguścia przypadki z jakimi się stykamy miewają bardzo różną wagę gatunkową. Jeżeli przykładowo kto przekłada placek drożdżowy w miejsce przepysznej eklerki to rzecz niegodna najmniejszej uwagi. Jeżeli zaś kto inny wychwala quasi totalitarny ustrój antycznej Sparty, […]

Rozmawialiśmy o relatywnych zaletach państwowych przedsiębiorstw… Wyznaję, sądziłem, że nie ma tu czego debatować, bo jakość i sprawność państwowych firm mamy wszyscy wypisaną na skórze, my, co narodziliśmy się w Polsce ludowej.  Pojawiły się wszak w dyskusji argumenty, które uzmysłowiły mi, że problem jest jednak godny namysłu.  Warto zastanowić się nad koncepcją państwa ogóle i […]

Darek Rohnka napisał artykuł, w którym potrącił o naturę humoru, ale coś chyba zostało pominięte w jego rozważaniach.  Wychodząc z krytyki Śmierci Stalina, Armanda Iannucci, Darek dochodzi do wniosków, które nie wydają mi się ze wszystkim przekonujące.  Jego zdaniem, jest coś niestosownego w humorze, a ściślej, bywają tematy niestosowne dla humorystycznego potraktowania.  Doszukuje się u […]

Obejrzałem komedię „Śmierć Stalina”*). I zacząłem rozmyślać nad istotą humoru. A ściślej – nad niestosownością tematów, jakie niekiedy padają jego ofiarą. Po co to? Dla efektu, poklasku, sławy? Z nonszalanckiej chęci przekroczenia kolejnej granicy, bariery nieprzyzwoitości? Wbrew zdrowemu rozsądkowi, który wzdraga się przez kpiną z bolesnej historii? Groteska, farsa, parodia są zbudowane ze szczególnej materii. […]

Po preludium przychodzi fuga Dowiedzieliśmy się, że prokuratura jest absolutnie niezależną organizacją – Putin powtórzył to wielokrotnie. Tak wspominał rozmowę z Putinem Wiktor Szenderowicz, jeden z dziennikarzy stacji telewizyjnej Gusinskiego.  Putin nie mógł interweniować w obronie aresztowanego Gusinskiego, ponieważ oznaczałoby to „powrót do prawa telefonu”, gdy politbiuro dyktowało wyroki.  Ściślej byłoby powiedzieć, że Putin powrócił […]

„Silna etyka kapitalistyczna” Nikołaj Patruszew prowadził w leningradzkim kgb oddział walki z przemytem, w tym samym czasie gdy ludzie Putina prowadzili walkę o kontrolę portu dla bardziej skutecznego przemytu.  W 1994 roku bandyci z Tambowa wraz z ludźmi Putina opanowali sytuację, Patruszew przeniesiony został do Moskwy, gdzie zrobił prędko karierę w centrali kgb.  W sierpniu […]

W niedzielę, 5 lipca 2020 roku, witryna Wydawnictwa Podziemnego została zainfekowana wirusem (a może nawet mnogimi wirusami).  Nie mieliśmy zwykłych objawów, nie było gorączki ani zaburzeń wzrokowych, a jednym z niespodziewanych efektów infekcji okazało się wymaganie od czytelników zalogowania się na naszą stronę.  Można by na tej podstawie wysnuć łatwy wniosek, że staliśmy się obiektem […]

Stirlitz Mit Stirlitza był ponoć głęboko zakorzeniony w sowieckim społeczeństwie i pokutuje do dziś.  Krążą plotki, że Siedemnaście mgnień wiosny stworzone zostało na osobiste zamówienie Jurija Andropowa, co może się wydawać dziwne tylko tym, którzy nic nie wiedzą o sowietach.  Niestety, projekty Andropowa zostały w większości wprowadzone w życie i to z godnym pożałowania sukcesem.  […]

Dacznyj koopieratiw „Oziero” Jezioro Kiimajärvi w Karelii jest częścią, słynącego z urody, Karelskiego Pojezierza.  Przed wojną należało do Finlandii i tam właśnie zbudował marszałek Mannerheim swą słynną linię obronną przeciw sowieciarzom.  Kiimajärvi leży tuż za linią, po jej północnej stronie.  Małe wioski rybackie nad jeziorem były zapewne zapleczem dla fińskich żołnierzy, toczących ciężkie boje wojny […]

Beznalicznyje rubli Sowiecki system księgowości nakazywał przedsiębiorstwom państwowym trzymać tylko tyle gotówki, ile potrzeba było na miesięczną wypłatę, reszta transakcji dokonywana była „na papierze”, a księgowana jako beznalicznyje rubli.  Zarobione w ten sposób pieniądze były bezwartościowe dla dyrekcji do momentu, gdy dyrektorzy znaleźli sposób na wymienienie ich na usługi lub prawdziwe pieniądze.  Chodorkowski i jego […]

Jak do tego doszło? – oto jest pytanie.  Legło ono u podstaw wielkiej literatury: jak to się stało, że dumny zwycięzca Troi stał się żebrakiem w swym własnym domu?  Ale może być także źródłem dociekań historycznych, np. w jaki sposób potężne cesarstwo rzymskie padło pod ciosami barbarzyńców?  A niekiedy staje się zaczątkiem politycznych rozważań: co […]

Andrzej Dajewski, autor bloga Jesień demoludów, opublikował kolejny odcinek opowieści o kontrolowanym demontażu socjalistycznego systemu, dokonanym trzy dekady temu rękami komunistów oraz wiernych akolitów. Ofiarą jego dociekań padły tym razem Bałkany, a ściślej Jugosławia, składająca się z sześciu socjalistycznych republik. Obszerny artykuł, oparty w znacznej mierze na materiałach lokalnych, wielojęzycznych, prowadzi czytelnika przez złożony ciąg […]

Książce, której pisanie rozpocząłem okrągłe 30 lat temu dałem tytuł „A ja przeciwnie…”, nie dlatego (jak można by sądzić), że chciałem w ten sposób zaznaczyć odrębność własnego myślenia. Chodziło mi o coś całkiem innego – o podkreślenie dwóch szczególnych cech Józefa Mackiewicza – nonkonformizmu oraz braku uprzedzeń o podłożu nacjonalistycznym. Tytuł zaczerpnąłem z opublikowanego w […]

Wykład Mariana Zdziechowskiego, wiążący bolszewicką rewolucję z Renesansem, wydał nam się trafną ilustracją do debaty na temat ideowego znaczenia Okopów Świętej Trójcy oraz ważnym przyczynkiem do wielowiekowego sporu między świeckim antropocentryzmem i teocentrycznym humanizmem.  A jednak, ten ciekawy tekst wzbudził we mnie mieszane refleksje, ponieważ (podobnie jak Zdziechowski) stoję w sporze jednoznacznie po stronie, która […]

Po rozmyślaniach pisarza, którego nieszczęścia jego ojczyzny mistycznie nastroiły, zajrzyjmy znowu do wspomnianej książki najtrzeźwiejszego z realistów, Le Bona, „Masy – pisał on 27 lat przed Bierdiajewem –zorganizowane i zdyscyplinowane, dążą dziś do zagarnięcia całej władzy; ich nienawiść do wszelkiej, wyższości umysłowej jest oczywistą; wskutek tego cała arystokracja intelektualna zdaje się według wszelkiego prawdopodobieństwa przeznaczoną […]

Wszyscy to wiemy, wpajano nam w szkołach, czytaliśmy zarówno w podręcznikach historii, jak w samodzielnych rozprawach i badaniach dziejopisarzy i filozofów, że wieki średnie były epoką mroku, po której nastąpił radosny świt, a po nim jutrznia nowego życia, która opromieniła świat blaskiem wielkich nadziei. Epokę tę nazwano Renesansem, tj. odrodzeniem. Pogląd ten ma wszystkie pozory […]

Okopy Świętej Trójcy mają w zasadzie trzy znaczenia w polskiej historiografii i myśli politycznej.  W pierwszym rzędzie, była to autentyczna twierdza, zbudowana w XVII wieku u ujścia Zbrucza do Dniestru, która w zamierzeniu miała być częścią linii obronnej Rzeczpospolitej przeciw Osmańskim Turkom.  Jednak polityczne zmiany, traktaty pokojowe i przesunięcia granic sprawiły, że forteca nigdy nie […]