Przylepiło się do Józefa Mackiewicza – pisał Kazimierz Zamorski, opisując machinacje, mające zdyskredytować autora Kontry. Fraza „przylepiło się” doskonale określa wszystkich, którzy w związku z twórczością pisarza, chcieliby osiągnąć osobiste cele. Przez ostatnie 30 lat pojawiło się wiele inicjatyw tego rodzaju: od prób „wygładzania” kanciastych tez politycznych; poprzez zawłaszczanie praw autorskich; aż po pomysły wykorzystania antykomunizmu Mackiewicza dla celów „państwowotwórczych”. Osobliwym przejawem tej ostatniej aktywności jest uchwała, ogłaszająca rok 2022 rokiem Józefa Mackiewicza. Jej wykładnię zaprezentował z mównicy G. Braun:

Szczęść Boże wszystkim antykomunistom jak Józef Mackiewicz. […] Czytajcie go, a doczytacie się, że być może sam śp. Józef Mackiewicz nie byłby zadowolony z tego, że w ogóle nad taką uchwałą procedujemy. Tak jak za PRL-u surowo przestrzegał przed przyzwalaniem na publikację jego książek w formie, być może, ocenzurowanej, selektywnej w kraju, tak też czczenie jego pamięci przez ten ciągle jeszcze na poły post-PRL-owski Sejm, Sejm Rzeczypospolitej trzeciej i pół, mógłby uznać wręcz za zniewagę. […]

Mimo wszystko moment jest dość wzruszający i przełomowy, jeśli dochodzi do procedowania nad tą uchwałą w atmosferze, jak widzę, koncyliacyjnej, ogólnej niekontrowersyjności tej postaci, chociaż gdyby, powtarzam, była wam lepiej znana jego twórczość, pewnie chcielibyście go wyświęcić z tej sali i z życia publicznego Rzeczypospolitej, tak jak chciał to uczynić Adam Michnik, w swoim czasie nominując Mackiewicza na zoologicznego antykomunistę. Jednak jest jakiś postęp w przyrodzie. Dzięki temu, że tu, w Sejmie, to nazwisko i imię pada, jeszcze parę osób o nim usłyszy. Jest to gorzkie zwycięstwo zza grobu Józefa Mackiewicza, zaprawione dodatkową goryczą przez ten pokaz hipokryzji, który tutaj po raz kolejny jest dawany.

Trudno, doprawdy, podzielać „wzruszenie” p. Brauna. Czytaj więcej ->

Ukraina czy Nowa Jałta?

Ukraina, wbrew swej nazwie, nie jest „ziemią u kraju”.  Nie jest wschodnim kresem Polski, ani południowymi kresami Rosji.  Nie jest wschodnim pobrzeżem Austrii, ani zachodnią rubieżą bezbrzeżnych stepów Azji.  Przed wiekami, nad Dnieprem i Dniestrem (podobnie jak nad Wołgą i Donem), obecna była cała mozaika ludów, potęga Chazarów, a obok, skłóceni ze sobą, Pieczyngowie, Madziarowie, Bułgarzy i wreszcie Słowianie.  Handlem zajmowali się Arabowie z Kalifatu, Bizantyjczycy i nordyccy Rusowie; i tylko ci ostatni łączyli daleką północ z odległym południem, nic więc dziwnego, że byli predestynowani do objęcia władzy na tych ogromnych terytoriach.  Ich sieć handlowa, ich warowne twierdze nad rzekami, stały się podstawą państwowości ruskiej.  Holmgarðr, Horodyszcze, obronny fort, który przerodził się w Wielikij Nowgorod, był stacją w ich parciu na południe.  Powstawały kolejne warownie – Sursdalar (Suzdal), Smaleskja (Smoleńsk), Radstofa (Rostow), Gniezdowo (gdzie zatrzymywały się transporty więźniów do Katynia), aż wreszcie opanowali najważniejszy punkt w podróży na południe – Kijów.  Potem Helgi zamordował Haskuldra (Askold i Dir) i przeszedł do historii jako Oleg Mądry, ponieważ zabezpieczył drogę do Konstantynopola i do Bagdadu.  Jego następcy, Ingvarr (Igor), Sveinald (Światosław), Voldamarr (Władymir), Iarisleif (Jarosław) i Vissivald (Wsiewołod) umocnili Ruś Kijowską, jako jedno z najpotężniejszych państw Europy.  Wszystkie domy panujące, skoligacone były z kijowskimi książętami. Czytaj więcej ->

Trump Towers

Wielokrotnie napotykaliśmy w tych rozważaniach te same nazwiska, te same nazwy firm, w rozmaitych miejscach globu, w różnych czasach i kontekstach, na pozór nie mających nic wspólnego ze sobą.  Trudno uwierzyć, że stoi za tym wszystkim jakaś zorganizowana klika, ale równie niewiarygodne, że młody Czygiryński, sowiecki emigrant do Hiszpanii, spotyka się z tuzami zachodniego kapitalizmu; równie mało prawdopodobne, że Sater, nowojorski opryszek, trafia prosto z amerykańskiej ciupy do „rosyjskich elit” w Moskwie (mimo że wyemigrował z sowietów przeszło 20 lat wcześniej, jako dziecko bandyty), po czym usłużnie podsuwa CIA numery telefonów bin-Ladena.  Ci sami ludzie, którzy współdziałali w stworzeniu obszczaka i czarnej forsy na Zachodzie w latach 70. i 80., pojawiają się ponownie, gdy te środki mają być użyte.  Ich dzieci i wnuki także pracują dla tych samych celów.  Czyżby międzynarodowy spisek?  Czy raczej, wbrew mniemaniom niektórych, komunizm nigdy nie upadł i oglądamy jego kolejne, sprawniejsze wcielenie?  Inkarnację o wiele niebezpieczniejszą, bo wyposażoną w środki materialne, których brakło Leninowi, Stalinowi i Mao. Czytaj więcej ->

Oto wszystkie narody, zagrożone w swym istnieniu przez Niemcy i bolszewików jednocześnie, jak Finowie, Estończycy, Łotysze, Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Słowacy, Rumuni, że już nie wymienię Węgrów i Bułgarów, uznali za wroga bardziej niebezpiecznego, za wroga śmiertelnego nr 1 – bolszewików.

Tak definiował tytułowy paradoks Józef Mackiewicz w tekście „O Międzymorzu”.

Rację ma, rzecz jasna, Michał Bąkowski, stwierdzając że w przypadku Finlandii wskazany przez Mackiewicza paradoks, sprowadzający się do definicji wroga nr 1, nie mógł zadziałać z końcem 1939 roku, a to z tej prostej przyczyny, że ówczesne Niemcy zajmowały, w swojej polityce zagranicznej, stanowisko  prosowieckie (zresztą jak najbardziej logiczne i zgodne z istotą kultywowanej ideologii narodowego socjalizmu). Trudno także zaprzeczyć arystokratycznemu pochodzeniu marszałka Mannerheima, co jednakowoż w niczym nie podważa tezy o chłopskim „pochodzeniu” fińskiej państwowości, która wyzbyła się kulturowego patronatu szwedzkiej szlachty (była państwem dwujęzycznym, z dwujęzycznymi banknotami, nazwami ulic etc.), jako jedyny kraj w tej części europy zachowując w latach poprzedzających wojnę demokratyczny charakter. Także teza o „chłopskim” pochodzeniu antykomunizmu Finów wydaje się dobrze osadzona w politycznych realiach. Tak się bowiem składa, że Finlandia była pierwszym krajem na świecie, w którym komunistyczne zagrożenie (na niemal dekadę przed wybuchem wojny) spotkało się z mocnym, zdecydowanym odporem prostych chłopów. Niezwykłe to zjawisko opisywał  Mackiewicz w artykule zatytułowanym „Finlandia na drodze do dyktatury”:

Niespodziewanie w pewnej miejscowości chłopskiej powstaje coś w rodzaju faszyzmu, ktoś w rodzaju Mussoliniego, powstaje masowy ruch chłopski, ogarniający dziś nieomal kraj cały, skierowany zarówno przeciwko parlamentowi, jak władzy wykonawczej, i 12 tys. kmiotków fińskich maszeruje do stolicy. Czytaj więcej ->

Everything free in America

Co się dzieje w Ameryce?  „Kraj ludzi wolnych”znalazł się w kleszczach rewolucyjnej hałastry.  Uniwersytety zamarły w obcęgach policji myśli.  Aktorzy są usuwani z obsady filmu, bo ośmielili się poprzeć Trumpa.  Dziennikarze tracą pracę, gdy wypowiedzą niepopularne opinie.  Zostają usunięci nie przez autokratycznych redaktorów, którzy w swej naiwności nie mieliby zapewne nic przeciwko różnorodności opinii, ale w odpowiedzi na żądania współpracowników, oburzonych ich nieprawomyślnością.  Czy jesteśmy bardzo oddaleni od spektaklu, w którym sowieckie załogi fabryczne wystosowywały listy z potępieniem powieści Pasternaka, której nikt nie mógł czytać, bo była zakazana? Czytaj więcej ->

Dlaczego właściwie nikt nigdzie nie dyskutuje poglądów Józefa Mackiewicza?  On sam był polemistą par excellence, więc o co chodzi?  Wypowiadane przez niego opinie odstają od powszechnego w Polsce typu myślenia, który on sam nazwał polrealizmem.  Dokonał druzgocącej krytyki wszystkich świętych polskiej narodowej kapliczki, od Piłsudskiego i AK do Wyszyńskiego i Papieża.  Dlaczego więc nikt nie podejmuje dyskusji?  Powstają wciąż jakieś wprowadzenia i propedeutyki, ale nikt nie zajmuje się treścią jego publicystyki.  Cykl Darka Rohnka na temat koncepcji politycznych Mackiewicza przed i podczas drugiej wojny, wydawałby się klasycznym punktem wyjścia do dyskusji.  Panuje kompletna cisza.  Ani mru mru.  Mnie trudno byłoby podjąć debatę z Darkiem, ponieważ w większości się zgadzam z tezami jego cyklu.  Skoro jednak nikt inny dyskutować nie będzie, to ja podejmę pewien wątek wyrażony w ostatnim odcinku cyklu. Czytaj więcej ->

I dopiero tylko druga okupacja sowiecka wydobyła spontaniczny odruch prawdziwego pobratymstwa. W roku 1945, po raz pierwszy od niepamiętnych lat, Litwini i Polacy stanęli ramię przy ramieniu w obliczu wspólnego wroga. Niestety, z jednej i drugiej strony była to tylko garstka. Niedobitki w lasach.
Józef Mackiewicz

[Zmieniona wersja ostatniego akapitu artykułu „O Międzymorzu”, opublikowanego pierwotnie w czasopiśmie Lwów i Wilno, 23 listopada 1947 roku, nr 49. Poprawki zostały zapisane ręką Barbary Toporskiej, pod dyktando autora, zapewne w roku 1983.]

Okres okupacji niemieckiej Wilna przeżył Mackiewicz w podwileńskim Czarnym Borze. Żył w nędzy, rzadko odwiedzając miasto. W tym czasie napisał dwie książki, kilka artykułów, udzielił jednego wywiadu. Nie był związany z żadną organizacją podziemną, choć wiadomo, że utrzymywał z jej przedstawicielami kontakty. Można się domyślać, że w jakimś przynajmniej zakresie próbował kontynuować swoją działalność; uczestniczył w dyskusjach politycznych; starał się utrzymywać kontakty z działaczami litewskimi i białoruskimi.

Informacje są mgliste. Nie potrafimy np. ustalić z całkowitą pewnością, czy w tym czasie zapadł na Mackiewicza wyrok podziemnego sądu kapturowego, czy też owa pogłoska jest efektem znacznie późniejszych grzesznych życzeń jego zaprzysięgłych wrogów. Powieściowe aluzje podpowiadają często więcej, aniżeli wspomnienia czy teksty publicystyczne. Czytaj więcej ->

W swoim wcześniejszym teście napisałem, że w marcu 1939 roku świat stawał na krawędzi katastrofy (z Polską w domniemanym epicentrum chaosu) i że powinno to być oczywiste dla pilnych obserwatorów sceny politycznej (było dla nielicznych). Brzydzący się irenizmem Michał Bąkowski postanowił zakwestionować tę, dość oczywistą, supozycję. Wedle niego było dokładnie przeciwnie. Nie tylko nie zdawano sobie sprawy z rozmiarów nadchodzącej tragedii, ale witano perspektywę wojny z Hitlerem w nastroju tryskającego szczęściem entuzjazmu. Raczył przy okazji zakwestionować wiarygodność zacytowanej przeze mnie zbeletryzowanej relacji: rzecz pisana była po latach (ćwierć wieku po wybuchu wojny), w dodatku to powieść, nie pamiętnik.

Istotnie, to tylko powieść, a zatem wypowiedzi głównego bohatera, Irteńskiego, oraz jego relacji ze spotkania ze Stanisławem Mackiewiczem, nie mamy prawa traktować na prawach pamiętnika. A jednak trudno pozbyć się wrażenia, że podsunięty przeze mnie czytelnikowi przed oczy fragment, jeśli nawet nie jest ścisłym zapisem nastrojów i rozmów, oddaje ich ducha. Sam Józef Mackiewicz, wyczulony w swoich ocenach na wszelkie lapsusy i historyczne fałszerstwa, potraktował drugi tom zbeletryzowanych wspomnień Pawlikowskiego z najwyższym uznaniem, zgłaszając książkę do nagrody literackiej „Wiadomości” na pierwszym miejscu, uznając że nagroda należy mu się m.in. za „śmiały dotyk pewnych drażliwych problemów”. Czytaj więcej ->

Nie pałką go, to kijem

W poprzedniej części zająłem się krytyką struktury, strategii, instytucji, prawodawstwa, ekonomii i administracji niuni europejskiej.  Mamy za sobą ów szczęsny dzień, kiedy Wielka Brytania zdołała wyrwać się z eurokołchozu.  Czy wszakże, odurzony sukcesem zdrowego rozsądku, nie lekceważę głębi sowieckiej penetracji w świeżo uwolnionym Zjednoczonym Królestwie?  Czyżbym nie dostrzegał przemian zachodzących w brytyjskim społeczeństwie i w strukturach państwowych?  Przemian, które określić można tylko strasznym mianem – dobrowolnej sowietyzacji.  Jeżeli czytelnik ma takie wrażenie, to nie może być bardziej odległy od prawdy: nie lekceważę i dostrzegam.  Referendum i odejście od niuni zdają mi się raczej służyć jako listek figowy, przesłaniający powagę problemu.  Odszedłszy bowiem ze struktur eurozwiązku, za co wznosić należy modły dziękczynne, rząd brytyjski zastąpił brukselskie superpaństwo swoim własnym, westminsterskim Lewiatanem.  Dyktaty brukselskie zamieniono na dekrety rządu, zamiast szczegółowych europejskich dyrektyw mamy rozporządzenia z Whitehall, np. czy wolno obejmować osoby trzecie (wraz z pomocnymi instrukcjami, w jaki dokładnie sposób należy to czynić), albo czy wolno mieć stosunki seksualne z osobą nie zamieszkującą pod tym samym dachem (odpowiedź w pewnym momencie w roku 2020 brzmiała: owszem wolno, ale tylko w ogrodzie i w ciągu dnia; wyjątek stanowić mogło wyłącznie uprawianie nierządu, ponieważ prostytutki zachowały prawo wejścia pod cudzy dach w celach zarobkowych). Czytaj więcej ->

Znakomity cykl Darka Rohnka zbliża się już do dramatycznej konkluzji.  W ostatnio opublikowanej części IX, autor zajął się miesiącami poprzedzającymi wybuch II wojny.  Ze zwykłą sobie dociekliwością, Darek zastanawia się nad „widmem nadciągającej wojny”.  Wyznać jednak muszę, że trudno mi przyjąć niektóre jego twierdzenia, gdyż wydają mi się opierać na oczytaniu i ogromnej erudycji historycznej autora, której nie mogli posiadać ówcześni publicyści, pozbawieni mądrości 80-letniej perspektywy.  Należy podkreślić z całą powagą, że patrzenie na owe czasy poprzez okulary naszej wyższości, naszej niezachwianej pewności, wedle której „powinno być oczywiste dla wszystkich uważnych obserwatorów sceny politycznej”, że świat stał na skraju katastrofy (choć miało to być oczywiste tylko „dla nielicznych”) – jest anachronizmem (nie w sensie „przestarzałości”, ale w znaczeniu „poza własnym czasem”).  „Jest coś w ludzkiej naturze,” pisze Darek, „co nakazuje negować najgorsze scenariusze przyszłości.”  Tak, to coś nazywa się zdrowym rozsądkiem, bo tylko w wyjątkowych wypadkach najgorszy scenariusz się spełnia.  Gdyby ludzkość nie negowała najgorszego scenariusza, to nigdy nie wyszłaby z jaskini.  Równie dobrze można by jednak powiedzieć, że jest coś w ludzkiej naturze, co każe przykładać większą wagę do najgorszych scenariuszy.  Niedocenianie negatywnych możliwości nazywa się bezbożnym optymizmem, a przecenianie ich – skrajnym pesymizmem.  Ani negowanie scenariuszy, ani przypisywanie im nadmiernej wagi, nie jest wszakże oznaką skutecznego i trafnego przewidywania.  Scenariusze rozwoju wydarzeń są zaledwie możliwościami.  Formułujemy je, ponieważ nie wiemy, jak sytuacja rozwinie się w przyszłości.  Historia puka do rozmaitych drzwi, i tylko niektóre się otwierają.  W rozważaniach na temat przyszłego biegu wypadków, bierzemy te możliwości pod uwagę, przypisując każdej z nich różny stopień prawdopodobieństwa.  Byłoby szaleństwem, uznać tylko jedną z nich za realistyczną, ponieważ się spełniła; byłoby niesprawiedliwością ośmieszać każdego, kto odrzucił, jako mało realistyczny, scenariusz, który miał nieszczęście wypełnić się co do joty. Czytaj więcej ->

Nikt nie chce, ale nikt palcem nie ruszy. Ani stojąc, ani nie stojąc.
Każdy liczy na pomoc drugiego. Nikt nikomu nie będzie pomagał.

Włodzimierz Popławski
Wypowiedź cytowana przez Józefa Mackiewicza: Śmierć Włodzimierza Popławskiego, w tomie: Wielkie tabu i drobne fałszerstwa.

W marcu 1939 roku świat chwiał się na krawędzi kolejnej wielkiej wojny. Po zajęciu Czechosłowacji, anszlusie Kłajpedy, po wystosowaniu, tym razem już oficjalnie, żądań pod adresem Polski przez nazistowskie Niemcy, powinno to być oczywiste dla wszystkich uważnych obserwatorów sceny politycznej – było dla nielicznych. Jest coś w ludzkiej naturze, co nakazuje negować najgorsze scenariusze przyszłości. Ciekawy trop do poznania tego zjawiska znaleźć można we wspomnieniach świadka epoki, Michała K. Pawlikowskiego:

Ostatnie pół roku było tak obfite w zdarzenia osobiste, że o polityce, zwłaszcza o wielkiej polityce, nie miał czasu myśleć. Toteż pamiętnego poranka marcowego, gdy mu pan Raczkiewicz oznajmił przy rannym raporcie o zajęciu przez Niemców Czechosłowacji, doznał prawdziwego wstrząsu. Tego poranka zakończył się okres pomorskiego błogostanu. Nerwowość otoczenia i jemu się udzieliła. Dotąd obojętnie przechodził przez Bydgoskie Przedmieście obok konsulatu niemieckiego i ledwie rzucał okiem na swastykę. Teraz nagle ta swastyka nabrała złowrogiej symboliki. Czytaj więcej ->

Pisarz polski z wielonarodowej ojczyzny, której już nie ma.

Barbara Toporska

W lipcu 1930 roku w Kownie hucznie obchodzono 520 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. „Zapomniano jednak” – jak ironicznie zauważał Józef Mackiewicz w artykule „Dziesiąta rocznica pewnego traktatu” – obejść znacznie młodsze wydarzenie, mianowicie okrągłą rocznicę traktatu zawartego przez niepodległą republikę Litwy z sowietami. Tymczasem w sowieckim Mińsku uroczyście obchodzono identyczną, 10-tą rocznicę wyzwolenia, ale nie Litwy, a zachodniej Białorusi. Dlaczego? Czytaj więcej ->

Specyalnie pod adresem waszym, bracia moi, Litwini,
wyznaję wiarę moją, że bez wolnej Polski nie będzie wolnej Litwy.
Tej wiary nauczył mnie bohater Litwy Mickiewicz.
Polska dla mnie, Litwina, jest drugą ojczyzną…

Józef Albin Herbaczewski, Głos bólu, Kraków 1912

Józef Mackiewicz nie mógł wyrzec się wspólnoty losu łączącej go z kowieńskimi adwersarzami. Wspólnoty dzielonej także z postacią bardzo szczególną, Litwinem zakochanym w polskiej kulturze i historii, nieco zdziwaczałym emisariuszem obu stron, z opiniami którego liczono się niekiedy, nierzadko ignorowano, wyśmiewano; błąkającym się po świecie nie tyle w poszukiwaniu tożsamości, co najwłaściwszego miejsca dla siebie i swojej pracy. Tym szczególnym człowiekiem był Józef Albin Herbaczewski. Józef Mackiewicz rozmawiał z Profesorem przygodnie, gdy ten podróżując z Kowna do Krakowa (na uroczystości związane ze sprowadzeniem prochów Słowackiego do kraju), odwiedził Wilno. Herbaczewski był akurat wówczas w dobrych stosunkach z nowym (powstałym w wyniku grudniowego zamachu stanu z 1926 roku) rządem kowieńskim i mógł dysponować informacjami z pierwszej ręki. Zapytany o faktyczne plany litewskich polityków, o to czy rząd kowieński „zamierza zerwać z utartym, maniackim, oklepanym kursem polityki zagranicznej”, odpowiedział twierdząco. Voldemaras postanowił wyemancypować się spod wpływów obcych. To „nie lada” polityk, spośród działających w Kownie „najroztropniejszy”, dobry dyplomata. W stosunku do Polski – mówił Herbaczewski – nieprzejednane stanowisko stopniowo ulega rewizji. Problem nawiązania stosunków gospodarczych jest rozważany na serio. Jeżeli w rozmowach pominięta zostanie sprawa Wilna, istnieje możliwość osiągnięcia porozumienia. Czy możliwe, że Herbaczewski był kimś w rodzaju wysłannika, mającego zaprezentować stanowisko nowego rządu? Czytaj więcej ->

Część II

WYDAWNICTWO PODZIEMNE: JR Nyquist zasugerował, że można swobodnie propagować komunizm w Stanach, pod warunkiem, że robi się to pod innym szyldem.  Nasuwa mi się przykład z Pana publikacji.  Rich Nagin przepadł w wyborach jako komunista, ale był bardzo skuteczny w organizowaniu politycznych kampanii dla innych, np. dla Johna Kerry.  Czy słowo „komunizm” zawiera w sobie jakieś zakazane skojarzenia w Ameryce?  Jeżeli tak, to czy jest tak nadal w świecie Alexandrii Ocasio-Cortez i Rashidy Tlaib?

TREVOR LOUDON: Komunizm to wciąż słowo tabu wśród amerykańskiej lewicy, ale już nie dla prawicy.

Lewica nienawidzi tego słowa z powodu piętna Związku Sowieckiego, Czerwonych Chin, Kuby, Wenezueli itd.  Nawet Komunistyczna Partia USA, która popiera zarówno Pekin, jak i Moskwę, była bliska zmiany nazwy kilka lat temu. Czytaj więcej ->

Część I

WYDAWNICTWO PODZIEMNE: Antykomunizm jest stanem ducha, jedynym konstruktywnym stanowiskiem dla przyzwoitego człowieka w dzisiejszych czasach.  „Jeżeli nie jesteś aktywnym antykomunistą, to mijasz się z sednem współczesnego świata”, jak Pan to określił.  Gdy tyle różnych ideologii współzawodniczy o uwagę człowieka, w miarę łatwo zmącić naszą władzę rozumowania, łatwo zatracić zdrowy rozsądek i poczucie przyzwoitości.  Wszyscy potrzebujemy jakiejś busoli, potrzeba nam gruntu pod nogami.  Znaleźliśmy taki grunt w pisarstwie Józefa Mackiewicza.  Jaka była Pańska droga do antykomunizmu?

TREVOR LOUDON: Moja droga do antykomunizmu zaczęła się od mego nauczyciela ekonomii.  Jako nastolatek, byłem typowym nowozelandzkim socjalistą.  Zdecydowanie po lewej stronie.  Tymczasem on nauczał o wolnym rynku, który jest lepszym szlakiem do dobrobytu niż państwowy socjalizm.

Potem czytałem autorów takich jak Ayn Rand (choć odrzuciłem jej wojujący ateizm), Bastiat, Leonard Reed, Ludwig von Mises itp.  Byłem już wówczas antysocjalistą, ale brakło mi głębszego zrozumienia ruchu komunistycznego.  Sądzę, że jest to częsta słabość wśród wielu ludzi interesu i zwolenników wolnego rynku.  Uważają, że komunizm jest jedynie systemem gospodarczym, który może zostać pokonany przy pomocy bardziej skutecznej ekonomii politycznej. Czytaj więcej ->

Dobrze się dzieje w państwie podziemnym, skoro uznaliśmy, że nic ważniejszego do czynienia nie mamy, jak tylko zgłębianie tajemnicy pewnego artykułu Józefa Mackiewicza, sprzed niemal stu lat. Gdy wokół sromota pomieszana z głupotą, że aż zęby bolą od wlewających się mimowolnie w uszy zgrzytów wszędobylskich absurdów, my wpatrujemy się w skromny, choć fascynujący, artefakt przeszłości.

Niby co lepszego robić? Zastanawiać się na definicją odwiecznej instytucji małżeństwa? Rozważać kwestię, wiele znaczy życie Murzyna, gdy przykazanie nakazuje kochać każdego bliźniego? Albo też pochylać się nad problemem, czy istota frymarcząca swoim ciałem ćwierć, albo i pół wieku temu, ma stosowny tytuł, aby domagać się zadośćuczynienia za swoją grzeszność? A może dociekać przyczyny, dla której zgraja ideologicznych sodomitów usiłuje zawłaszczyć tęczę, biblijny symbol Bożego miłosierdzia?

Łuk mój położę na obłokach i będzie znakiem przymierza między mną a między ziemią.

I wielomaż innymi, równie nonsensownymi kwestiami, podsuniętymi pod debatę światu przez sprytny bolszewizm? W żadnym razie. Z bolszewikami się nie dyskutuje, można do nich jedynie strzelać. Czytaj więcej ->

Darek Rohnka poruszył w swoim arcyciekawym cyklu, zaskakujący problem wywołany przez artykuł Józefa Mackiewicza sprzed prawie stu lat.  Oto 28 stycznia 1926 roku ukazała się w Słowie korespondencja sygnowana „m.”, pt. „Przed kowieńskiemi wyborami” z podtytułem „(Od specjalnego wysłannika Słowa), Kowno, 24 stycznia”.  Następnego dnia opublikowana została kolejna korespondencja z adnotacją: „Ryga, 27 stycznia”.  Darek nawiązał do mojego wstępu do bibliografii, który znalazł się w pierwszym wydaniu Nudis verbis, z roku 2003; wstępu pisanego grubo ponad 20 lat temu.  Pisałem wówczas: Czytaj więcej ->

Pytam więc… pewnego pracownika na niwie artystycznej,
wilnianina jak się patrzy, z krwi i kości i wymowy:
„Gdzieżeś pan tak długo przepadał?”
– „Jak to, pan myślał, że wiecznie będę w Wilnie siedział?!”
– Trzeba było widzieć jego dumne i chmurne spojrzenie, oburzenie,
ten rzut głowy w tył, wzgardliwy wzrok.

Ech! ty, parsiuczak drobnieńki!
Cóż ty ryjku jeden myślisz, że Wilno nigdy się nie dźwignie!

Józef Mackiewicz, „Verba veritatis”.

Gdy z okazji otwarcia nowego mostu kolejowego w Grodnie, jako jeden z licznych dziennikarzy, zaproszony został przez organizatorów tego uroczystego zdarzenia, obok innych błąkających się po głowie podczas nocnej podróży myśli, jego „świadomość” „ulatywała” „w stronę pobliskiej granicy litewskiej, rozważając możliwość napadu na pociąg”. Sytuacja w 1923 roku, w chwili pisania tego felietonu (podobnie jak w kilku kolejnych latach), wciąż daleka była od stabilności, ale młody wileński dziennikarz musiał zdawać sobie sprawę, że maleńka Litwa kowieńska nie stanowi realnego zagrożenia ani pod względem politycznym, ani – tym bardziej – militarnym. Jeśli śnił o potencjalnym napadzie z tamtej strony, była to zapewne reminiscencja nieprzyjemnego incydentu z niedawnej przeszłości. Sama delegacja była okazją do spędzenia czasu w miłym towarzystwie. Grodno, które najbardziej przypominało Wilno, nie ustępowało temu ostatniemu malowniczością. Wracał do niego podczas licznych reporterskich podróży, z subtelnym sentymentem, pełnym historycznych asocjacji i osobistych wspomnień:

Jest 22 stopnie powyżej zera i to w cieniu drzew, nawet w zielonych jarach, które przecinają Grodno, robią z niego miasto liściaste, a dokąd obywatele wylewają pomyje. Nawet pod licznymi mostami, gdzie zwykli spać ongiś pijani robotnicy, a dziś bezrobotni. Po pryncypalnej ulicy Dominikańskiej płyną dwie mizerne niteczki rynsztoków, mienią się barwami tęczy w słońcu, ale jest gorąco, że grożą wyschnięciem. Niemen też płynie cicho i wąsko. Najpiękniejsze ze wszystkich schodów w Polsce, spadają ku rzece białe jak marmur. Nad nimi wiadukt bramy zamkowej łączy dwie epoki minione, potęgę i upadek, dwa zamki królewskie, stary Batorego z nowym Stanisława Augusta. Nad Niemnem… Nad Niemnem stoi grupa białostockich Ezofowiczów, przybyła na rowerach i robi zdjęcie grupowe. Zdjęcie wypadnie pięknie, kontrastowo, na tle groźnych ruin litewskich czasów. Czytaj więcej ->

Na to już powstał ponury Litwin i huknął gromko:
— Lachy! jestem cudzoziemiec, nie znam waszych herbów,
moim jest miecz i imię moje Dowojna.

Słuchacze zrazu oniemieli, słysząc to oświadczenie, lecz wnet rzucono się na zuchwalca z całą nienawiścią.

Feliks Bernatowicz, Pojata. Córka Lizdejki.

Powiedzieć, że Józef Mackiewicz miał do Litwy stosunek szczególny, byłoby dziwacznym eufemizmem. Litwa to Ojczyzna, dom rodzinny, najmilsze miejsce na ziemi na zawsze pozostające w pamięci. Jej wielka historia była klejnotem, inspiracją, rdzeniem politycznego myślenia. Ideą, wokół której tworzyła się Mackiewiczowska wizja świata. „Józef Ponury, Wielki Xiążę Litewski” – tak przedstawiony został „Ponury Litwin” przyszłej żonie, Barbarze Toporskiej przez Piotra Kownackiego – prezentacja jakże celna. Najwidoczniej wileński endek, jakim był Kownacki, nie miał najmniejszych problemów ze zrozumieniem idei politycznej, której nie pojmowało wielu ze współczesnych. Czytaj więcej ->

W pospolitym mniemaniu pokutuje pogląd – tego rodzaju poglądy zazwyczaj odbywają pokutę wśród powszechnie utrzymywanych i na ogół fałszywych opinii – że marksizm, trockizm, maoizm i inne czerwone izmy nie mają racji bytu w Ameryce, w kraju ludzi wolnych, w ziemi obiecanej demokracji i kapitalizmu.  Jeżeli zdarzają się jacyś Rosenbergowie, to tylko jako obcy agenci.  Jeśli nawet można znaleźć rdzennie amerykańskich komunistów, to jest to nadal marginalna obecność.  Książka Trevora Loudona, White House Reds: Communists, Socialists and Security Risks Running for US President, 2020 [“Czerwoni Białego Domu: komuniści i socjaliści ubiegający się o nominację na prezydenta Stanów w roku 2020”], zadaje kłam takim przekonaniom.  Przewodniki komunistycznych wpływów są w Ameryce wszechobecne, szeroko rozprzestrzenione i głęboko zakorzenione.  Co gorsza, sięgają już najwyższych urzędów państwowych, aż do Izby Reprezentantów, Senatu i Białego Domu włącznie. Czytaj więcej ->

Na okładce jednego z licznych wydań „Zwycięstwa prowokacji” możemy podziwiać ilustrację Andrzeja Krauzego: mały nieobuty człowieczek w kombinezonie i robotniczym kasku dźwiga na barkach gigantycznej postury funkcjonariusza. Stopą dotyka cienia usadowionego na swoich plecach kolosa, sam zdaje się być dla promieni światła przeźroczysty; dla spraw tego świata jakby nie istniał. Umundurowany gigant uśmiecha się szeroko, naiwnie, z wyrazem bezbrzeżnej bezmyślności w małych świńskich oczkach. Zdaje mi się, że Krauze uchwycił intencję zawartą w tytule. Taka jest natura prowokacji opisana przez Mackiewicza: zwycięska nieuchronnie, bo przecież nie ma na swojej drodze godnego adwersarza, jedynie ofiary: szarego małego człowieczka bez cienia, na równi z kolosem o spojrzeniu wsiowego głuptasa, który przenigdy nie pojmie, dlaczego akurat jemu przypadł laur zwycięzcy. Dramatyzm zasadzony w prowokacji polega właśnie na tym: ta prowokacja nie ma autora. Nie był nim w pełni ani Lenin, ani Trocki, Stalin, Chruszczow, plejada pozostałych bolszewickich strategów. Permanentna prowokacja bolszewizmu, targająca ziemską mizerią, nie ma jednego świadomego ojca. Mackiewicz pisał: bolszewicy to żadni geniusze, a Nikicie Ch., za którego czasów inicjowano dzisiejszą strategię, kazał biegać w kukurydzę… Czytaj więcej ->

Jakiś czas temu, jeden z czytelników podsunął nam wykład Trevora Loudona, poświęcony sławnej książce Anatolija Golicyna, Nowe kłamstwa w miejsce starych. Nazwisko Golicyna pojawia się sporadycznie w przestrzeni publicznej (zwykle jako zdumiewający przykład profetycznej sprawności), jednak rzadko narracja jego książki bywa traktowana z należną uwagą, a więc z punktu widzenia bolszewickiej metody strategicznego działania. Takie właśnie spojrzenie na dzieło Golicyna proponuje Loudon. Znaleźliśmy w jego słowach także myśl wybiegającą poza analizę Golicynowskiej metodologii, myśl o uniwersalnym wymiarze, bliską duchowo Józefowi Mackiewiczowi:

Jeżeli nie jesteś aktywnym antykomunistą, to mijasz się z sednem współczesnego świata. Czytaj więcej ->

Głęboka penetracja Zachodu przez sowieckie służby jest przedmiotem książki Catherine Belton.  Rozmiary tej penetracji w Zjednoczonym Królestwie stały się tematem parlamentarnego Raportu o Rosji, do którego jeszcze powrócę.  Jego autorzy konkludują, że „zagrożenie ze strony Rosji jest zasadniczo nihilistyczne, tj. cokolwiek w ich oczach osłabia Zachód, jest dla nich dobre”.  Należy się zgodzić z tą diagnozą.  Mimo to, próbowałem wykazać w poprzedniej części, dlaczego, w moim przekonaniu, mącenie sowieciarzy w referendum brytyjskim, nie miało wpływu na ostateczny wynik plebiscytu.  Odejście Wielkiej Brytanii jest Putinowi na rękę, ale nie należy przypisywać mu zasługi.  (Powstała nawet sztuka o „Maszy z fabryki trolli”, która pracowała mozolnie nad zmuszeniem tępych Angoli do głosowania wbrew ich interesom w plebiscycie. [1])  Moim zdaniem, był to dobry wynik niezależnie od kremlowskich zachcianek.  Osłabia europejską unię, to niewątpliwie prawda, ale jednocześnie daje Europie ostatnią być może szansę na przebudzenie z somnambulicznego snu.  Obawiam się, że Europa z tej sposobności nie skorzysta.  Przyjrzyjmy się zatem Staremu Kontynentowi i narzuconej mu, unijnej skorupie. Czytaj więcej ->

Afera Arcos

Aktywność sowieckich służb pod przykrywką działalności gospodarczej w Wielkiej Brytanii, rozpoczęła się jakiś czas temu.  Dokładniej, ponad sto lat temu, bo w październiku 1920 roku, gdy założono w Londynie firmę ARCOS, All-Russian Co-Operative Society (niekiedy nazywana błędnie „angielsko-rosyjską spółdzielnią”).  Założona przez Leonida Krasina, spółdzielnia była spółką akcyjną w oczach brytyjskiego prawa, ale udziałowcami byli wyłącznie obywatele sowieccy.  Jej oficjalnym celem było nawiązanie i rozwijanie kontaktów handlowych między Wielką Brytanią i sowietami.  W 1923 założono Arcos Bank, który miał monopol na wydawanie czeków podróżnych dla coraz liczniejszych obywateli Zachodu, pragnących odwiedzić ojczyznę proletariatu. Czytaj więcej ->

Krótka książeczka Roberto Calasso, Nienazwana teraźniejszość,* przedstawiana bywa jako „dziewiąta część cyklu” rozpoczętego prawie przed 40 laty.  Tytuł w istocie wywodzi się z pierwszej pozycji, a cykl ma być „eksploracją związków między mitem a współczesnością”.  Być może, ale Calasso mówi o naszej teraźniejszości, o zagubieniu człowieka.  Po nieodżałowanej śmierci Rogera Scrutona, Calasso jest najciekawszym myślicielem naszych czasów.  Obaj obserwowali ze zgrozą, jak stąpamy po kruchym gruncie, jak zacierają się ostre linie.  Nie rozumiemy świata, nie potrafimy go nazwać, brak nam punktu odniesienia.  „Jesteśmy bezustannie atakowani konturami przedmiotów, których nikt nie zna w całości” – i to jest nasz normalny świat.  To nie „epoka niepokoju” Audena. Czytaj więcej ->